اسداله ادبی فیروزجانی - دانشجوی کارشناسی ارشد رشته الهیات، گرایش فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، ایران

؛«انفال» بخشی از اموال عمومی در اختیار حاکم یا دولت اسلامی. انفال؛ اموالی که به پیامبر(ص)، و جانشینانش، به سبب داشتن منصب امامت و رهبری اختصاص دارد. انفال، اموالی مانند قلل کوه ها، جنگل ها، معادن، زمین های موات و... هستند که به دلیل منصب ولایت و رهبری در اختیار رهبر جامعه اسلامی قرار می گیرند تا این اموال را در راه اداره جامعه به مصرف برساند.در رویکرد سنتی؛ انفال، مجموعه مشخصی از اموال است که طبق آیات و روایات به پیامبر(ص)، و امامان(ع)، اختصاص دارد و دیگران مجاز به تصرف در آن نیستند. و دررویکرد جدید؛ انفال، مجموعه اموال بدون مالک خصوصی است که در اختیار حاکمیت قرار می گیرد تا در راه منافع عمومی و موارد ضروری هزینه شود. امام خمینی، قائل به رویکرد جدید است، از این رو انفال را از بیت المال دانسته و پیامبر(ص)، و ائمه(ع)، متولی تصرف در آن بودند و از آنجاکه ولایت بر انفال از شئون اصل ولایت است، نه مربوط به شخص امام(ع)، چنین حق و ولایتی در عصر غیبت به فقها منتقل می شود. امام خمینی، پیش از انقلاب قائل بود با وجود اجازه عمومی، هر نوع تصرف در انفال، بی نیاز از اذن حاکم شرعی است و افراد هر گونه که بخواهند، می توانند منابع طبیعی را تملک کنند، و پس از پیروزی انقلاب قائل شد: تصرف در انفال حق حکومت است و دولت اسلامی می تواند در زمینه بهره برداری از آن قانون وضع کند. انفال واژه ای عربی و جمع «نفل» است که به معانی غنیمت، مال بخشیده شده، چیزی که افزون بر مقرری به سرباز داده می شود و برخی معانی دیگر به کار رفته است. از نظر عده ای، انفال به معنای زیادی است و سایر معانی به آن بازمی گردد. در فقه اهل سنت تعریف های مختلفی برای انفال ذکر شده است؛ مانند غنایم جنگی، اموالی که بدون جنگ به دست می آید، خمس غنایم یا چیزی که افزون بر سهم لشکریان به آنان می دهند. در فقه امامیه، انفال چیزی بیش از غنایم است و به اموالی گفته می شود که به پیامبر اکرم(ص)، و جانشینانش، نه به اشخاص آنها، بلکه به سبب داشتن منصب امامت و رهبری اختصاص یافته است. امام خمینی نیز به این معنا تصریح کرده و دامنه آن را به مجموعه اموال بدون مالک خصوصی توسعه داده است. در این مقاله به مطالعه ای بر حکم فقهی استفاده از انفال در دوران غیبت از دیدگاه شیعه می پردازیم.

انفال، حکومت، شیعه، حق تصرف، دوران غیبت