سمانه سعیدی - دانشجوی دکتری،واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی،تهران،ایران
سینا فروزش - دانشیار گروه تاریخ ، واحد علوم تحقیقات ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ، ایران

تحولات اواخر قرن ۱۲ و اوایل قرن ۱۳ هجری در ایران موجب دگرگونی سیاسی و اجتماعی میان اقشار اصلاح طلب و ترقی خواه وحتی بخش های اجرایی کشور شد، اربابان خرد آن عصر ایران، به دنبال راهی برای گذر از بن بست های اندیشه و تفکر سیاسی واجتماعی، برخاستند. سیدجمال الدین اسدآبادی از جمله متفکران عصر قاجار است که دلیل انحطاط مسلمانان را از قرآن می پرسدو برای جلوگیری از چرخه تکرار، بارها مسلمانان را در آثارش فرا می خواند و تاکید می کند مولفات قدیم را کنار گذارند ، وی در پیتدوین باورهای فلسفی مندرج در قرآن به دنبال شاهراهی به سوی تجدد و ترقی است. سیدجمال از جنجالی ترین روشنفکران عصرناصری است که سهم بزرگی در جریان تحریم تنباکو داشت و با ادبیات ظلم ستیز چالشی سیاسی در غالب نوشتن نامه هایی از خارجو در داخل ایران به علمای آن عصر و همچنین توزیع شب نامه هایی در زمان بست نشستن در حرم عبدالعظیم حسنی عامل بیداریو خودآگاهی تدریجی ایرانیان شد و مشروعیت نهاد شاهنشاهی در راس ساختار قدرت را نشانه گرفت؛ بارها در آثارش مسلمانان رافراخواند تا دریچه ذهن را به روی معارف جهانی باز نگه دارند، در نهایت با دخالت و توصیه مستقیم سفارت انگلیس دولت ایراندستور دستگیری و اخراج و تبعید سید را در سال ۱۳۰۸ ه. ق/ ۱۸۹۱ م صادر کرد. سید از اخراج از مرز کرمانشاه به بصره رفت و ازآن جا نامه بسیار بلیغ و موثری در شرح اوضاع ایران و ضرورت دخالت روحانیت شیعه برای اصلاح امور به مرجع تقلید آن روزگار،میرزای شیرازی نوشت و از او خواست که مهر سکوت را بشکند. به این ترتیب سیدجمال نقش بسیار موثری در پیدایش و پیروزینهضت تحریم تنباکو ایفا کرد. گرچه تاکنون آثار بسیاری در این راستا نوشته شده، لیک در این مقاله سعی شده است با بررسی اسنادو مدارک تاریخی، دریچه ای جدید به این مقطع از زندگی سیدجمال داشته و ابعاد نهفته آن روشن شود. این تحقیق به لحاظ روشو چیستی، تاریخی - تطبیقی و به لحاظ شیوه تدوین و نگارش در مقوله پژوهش های توصیفی - تحلیلی قرار دارد.

نهضت توتون و تنباکو، حرم عبدالعظیم حسنی، سید جمال الدین اسدآبادی، رژی، تالبوت، ناصرالدین شاه، میرزایشیرازی