تحلیل ساختاری-تاریخی دگرگونی های بوم شناسی انسانی قلعه طبرک اصفهان با محوریت رفتار نهادی و مردم

در مطالعه ی اسناد تاریخی اصفهان، قلعه طبرک، با نقش عملکردی ویژه ای دیده می شود که اکنون اثری از آن نیست. آثاری که متناسب با نیازهای زمان تغییرشکل داده اند یا از بین رفته اند، منابع بوم شناسی انسانی به شمار می روند که در ایران به دلیل اهمیت ویژه تر آثار فیزیکی برای مخاطبان، اهمیت اندکی یافته اند. در این مقاله سعی شده است با بازشناسی ارزش های مرتبط با بوم شناسی انسانی مبتنی بر رفتار، شکاف میان قلعه ی تاریخی و مقطع زمانی کنونی تحلیل شود. بوم شناسی انسانی، چگونگی و علل توزیع گروه های انسانی و تاثیر متقابل انسان و محیط در بستر تاریخ را مورد مطالعه قرار می دهد. این مقاله با رویکردی کیفی و راهبردی استقرایی با روش توصیفی - تحلیلی انجام شده است. فرایند آن شامل سه مرحله ی شناسایی ارزش های بوم شناسی انسانی قلعه طبرک، تحلیل ساختاری- تاریخی شواهد و تحلیل علت و معلولی ارزش های بوم شناسی انسانی مبتنی بر رفتار است. بر پایه ی یافته ها، در دوره های تاریخی که این قلعه توسط نهاد رسمی مورد توجه بوده است، علاوه بر رونق زیست درون قلعه، بر رفتار و زیست محله های پیرامونی نیز تاثیر گذاشته و قلعه به منظور تامین امنیت به عنوان یک کالا و خدمات عمومی، بخشی از فعالیت های حکومت را در دوره های تاریخی تشکیل می داده است. درمقابل، با تغییر رفتار مردم در نوع استفاده از قلعه علیه حکومت، نهاد رسمی بر از بین بردن قلعه متمرکز گردیده است؛ تغییر رفتار نهادی، منجر به ویرانی قلعه و تغییر استفاده کنندگان از آن شده است. با دگرگونی زیستگاه درون قلعه، رفتار مردم نیز بر از بین بردن این مکان ناامن متمرکز شده است. هم سویی رفتار نهادی و مردمی منجر به ویرانی زیستگاه درون قلعه و نشت زیستگاه بیرون آن، به درون شده، قلعه از بین رفته و درون آن همچون بیرونش به شکل محله ی مسکونی توسط مردم تصرف شده است. بدین ترتیب می توان بوم شناسی انسانی و در راس آن رفتار را در بقا یا از بین رفتن یکی از مستحکم ترین قلعه های پایتخت دیلمیان، سلجوقیان و صفویان تاثیرگذار دانست.

Keywords:

تحلیل ساختاری-تاریخی , بوم شناسی انسانی , قلعه طبرک اصفهان , رفتار نهادی و مردمی.