علیرضا نقوی - مدیر شهرداری منطقه بافت تاریخی یزد، دانشجوی دکترای شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجفآباد
محمدعلی سلمانی ندوشن - معاون معماری و شهرسازی شهرداری یزد، دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد

در اعماق زمین های خشک و نیمه خشک، رگ هایی از حیات جاری است. قنات، این شاهکار مهندسی کهن، سفره های آب زیرزمینی را به سطح زمین هدایت می کند، گویی رگ های حیات را به کالبد کویر می دمد. خاستگاه این سیستم منحصر به فرد، فلات مرکزی ایران است، اما ردپای آن را می توان در سراسر جهان، از شرق آسیا تا اروپا و حتی آمریکای جنوبی جستجو کرد. قنات، فراتر از یک سیستم آبیاری، نمادی از تعامل پایدار انسان با محیط زیست است. این سیستم با کمترین هزینه و مصرف انرژی، نیازهای آبی جوامع را بدون استثمار منابع طبیعی تامین می کند. در سرزمین های کویری که شکنندگی رابطه انسان و طبیعت به وضوح آشکار است، قنات نقشی حیاتی در حفظ زیستگاه ها و امکان سکونت ایفا می کند. اما قنات صرفا مجموعه ای از کانال های زیرزمینی نیست. این سیستم تاریخی، شامل ساختارهای طبیعی و اجزای تاریخی مرتبط مانند آب انبارها، آسیاب های آبی، یخچال ها، باغ ها، مزارع و مسیل نیز می شود. این اجزاء در کنار هم، اکوسیستمی منحصر به فرد را شکل می دهند که به حفظ سکونتگاه ها و رونق کشاورزی کمک می کند. از همین رو، قنات به عنوان الهام بخش رویکردی نوین در چشم انداز شهری تاریخی یونسکو (HUL) شناخته می شود. این رویکرد، با تمرکز بر حفظ اکوسیستم، نه تنها کانال های قنات، بلکه ساختارهای طبیعی و اجزای تاریخی مرتبط را نیز در بر می گیرد. قنات، گواهی بر خلاقیت و ذکاوت انسان در هماهنگی با طبیعت است و الگویی ارزشمند برای نسل های آینده در مواجهه با چالش های کم آبی و حفظ محیط زیست ارائه می دهد.

قنات یا کاریز، مناطق خشک و نیمه خشک، سفره آب زیر زمینی، انسان و طبیعت