علی صادق زاده وایقان - دکتری علم اطلاعات و دانش شناسی وپژوهشگر سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

نسخه های خطی که به عنوان میراث علمی، فرهنگی، هنری، معنوی و سیاسی ملت ها محسوب می گردند، در غنای تمدن و میراث مکتوب اسلام و ایران نقش مهمی دارند و از نشانه های تمدنی و علمی هر مملکت و منطقه ای به حساب می آیند. در ایران نیز بیشتر نسخه های خطی در تعداد اندکی از شهرهای با سابقه تمدنی، علمی و فرهنگی غنی قرار دارند که شهر دارالارشاد اردبیل نیز یکی از آن هاست؛ ازاین رو در این پژوهش، نقش عالمان و کاتبان اردبیل در حوزه تمدن و میراث اسلامی بر اساس نسخه های خطی اسلامی فهرست شده در ایران، با استفاده از روش کتابخانه ای و توصیفی، بررسی شده است. شهر اردبیل از نظر فراوانی نسخه های خطی، در رتبه سیزدهم قرار دارد و بیشترین نسخه های خطی در مدارس علمیه و بیوت علما گزارش شده است. بیشترین آثار در قرن ۱۳ هجری قمری (دوره قاجاربه) تالیف شده است. اوج شکوفایی هنرمندی کاتبان در قرن ۱۱ مصادف با حکومت صفویان بوده و به دلیل استنساخ ۱۱۷ نسخه اردبیل یکی از کانون های استنساخ در ایران نیز محسوب می گردد. این دیار به عنوان بخشی از آذربایجان کهن، سهم قابل توجهی در توسعه و گسترش علوم اسلامی داشته و به عنوان یکی از کانون های استنساخ نسخه های خطی موجود در ایران و پشتوانه ای برای تعاملات و گفت وگوهای منطقه ای است. با توجه به ظرفیت و استعدادهای فرهنگی، علمی، هنری و مذهبی قابل توجه در اردبیل، تاسیس «موزه میراث مکتوب اردبیل»، تدوین «فهرستگان نسخه های خطی عالمان و کاتبان اردبیل» و احیای نسخه های خطی بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی به صورت چاپ فاکسیمیله/ عکسی پیشنهاد شده است.

نسخه های خطی، اردبیل، دارالارشاد، فرهنگ و تمدن اسلامی، میراث مکتوب، موزه، ایران.