حسین اسمعیلی سنگری - استادیار، دکترای معماری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور، تهران، ایران
محمدجواد عباس زاده - کارشناس پایگاه میراث جهانی بازار تبریز، دکترای معماری اسلامی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

یکی از اصلی ترین دغدغه های متخصصین شهری در حوزه مدیریت بحران در رابطه با بافت های تاریخی است که به علت فرسودگی نسبی کالبدی معمولا در بحران هایی نظیر زلزله، سیل و یا آتش سوزی آسیب پذیرتر و شکننده تر بوده و بدیهی است که لزوم برنامه ریزی مناسب به منظور مدیریت هدفمند این مجموعه های تاریخی می بایست سرلوحه اصلی مدیران چنین آثار ارزشمندی بوده تا مانع از بروز حوادث جبران ناپذیر و وحشتناک شده تا علاوه بر مهار مخاطرات جانی بسیاری از آثار ارزشمندی که هویت و شناسنامه فرهنگی هر جامعه محسوب می شود تخریب نشود. هدف از تحقیق حاضر، در وهله اول ارائه مدلی مبتنی بر رویکرد مشارکتی در حل مشکلات مربوط به مدیریت بحران در بازارهای تاریخی و سپس، در مرحله بعدی، بررسی ضریب اهمیت مخاطرات موجود در سطح بازار تاریخی تبریز و در نهایت اولویت بندی زیرفضاهای مجموعه بازار تبریز بر اساس نظر خبرگان و با استفاده از روش تحلیلی سلسله مراتب (دلفی خبرگان) است. پژوهش حاضر از روش آمیخته (ترکیبی) و با تکیه بر هر دو نوع رویکرد کیفی و کمی برای رسیدن به اهداف مطرح شده بهره برده و به گردآوری و جمع بندی، تحلیل محتوای یافته ها با استفاده از هر دو نوع رویکرد اشاره شده، پرداخته است. در نهایت، ۴ مولفه برخاسته از خروجی مصاحبه های صورت گرفته با متخصصین حوزه، در بخش روش تحقیق کیفی، نشان می دهد مدیریت بحران بازار تاریخی تبریز، بدون مشارکت بازاریان و کسبه غیرقابل حل بوده و در نهایت این امر، خود، به چهار عامل اساسی (رضایتمندی، آگاهی، تعاملات اجتماعی و اعتماد) پیوند می خورد که همگی در قالب «مولفه مردم» در کنار دو مولفه «ساختار دولت» و همچنین «فضا» قابل رصد است و سه گانه مشارکت در بازار تاریخی تبریز را شکل می دهد. نتایج بخش مطالعات کمی تحقیق حاکی از آن است که به ترتیب سه مخاطره زلزله با ضریب وزنی (۱۸۸/۰)، تخریب عمدی سازه توسط بازاریان و کسبه با ضریب وزنی (۱۷۳/۰) و در نهایت مخاطرات ناشی از آتش سوزی با ضریب وزنی (۱۴۲/۰) در اولویت اول تا سوم قرار گرفتند.

مدیریت بحران, بازارهای تاریخی, مخاطره, مشارکت, تبریز