مریم آریا صدر - گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده علوم جغرافیایی و برنامه ریزی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
داریوش رحیمی - گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده علوم جغرافیایی و برنامه ریزی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

هدف: نوسان شدید بارش از محدودیت های محیطی ایران است. هرچند میانگین بارش سالانه ایران را حدود یک سوم بارش سیاره زمین می دانند؛ اما توزیع فضایی و زمانی همین مقدار نیز بیانگر توزیع ناتراز بارش در پهنه جغرافیایی ایران است. خشکسالی و سیلاب دو مشخصه اصلی نظام بارشی ایران هستند. نظام بارشی ایران ناهمگن و نامتوازن است. دو سال ۲۰۱۹ و ۲۰۲۱ به عنوان  نمونه برای مقایسه شرایط همدید انتخاب شدند. بارش های سیل آسا سال آبی ۲۰۱۹ و خشکسالی نسبتا شدید سال ۲۰۲۱ ناترازی بارش را نشان می دهد.روش و داده: برای تحلیل این مسئله داده های روزانه بارش ۳۶۰ ایستگاه هواشناسی ۲۰۲۱-۱۹۹۱ و شاخص های همدید فصول زمستان ۲۰۱۹ و ۲۰۲۱  عرض ͦ N ۹۰-۱۰ و طول ͦ E ۹۰-۱۰ استفاده شد.یافته­ها: یافته­ ها نشان داد احتمال رخداد خشکسالی ۴۲%، ترسالی ۳۵.۵% و نرمال ۲۲.۵% است. طبق نتایج زنجیره مارکف، بیشترین احتمال تغییر فاز حالت نرمال به خشکسالی ۵۷% و خشکسالی متوالی ۴۶.۲ % است. تحلیل Anova (۹۵%) نشان داد اختلاف معناداری بین متغیر های اقلیمی سال های تر و خشک وجود دارد. شرایط همدید نشان داد در سال نمونه ترسالی (۲۰۱۹) عملگر پر فشار سیبری در سال های مرطوب (در سال ۲۰۱۹) دارای فشار بیشتر (mb۱۰۵۴) و در سال ۲۰۲۱ به عنوان نماینده سال خشک، ۱۰۳۲ میلی بار و کمتر بوده است. در سال مرطوب فراوانی عبور سیکلون ها و اختلاف دما در تراز ۵۰۰-۱۰۰۰ بیشتر اما مقادیر امگا کمتر است. این شرایط در ۲۰۲۱ (خشکسالی) میزان فشار در سیبری، اختلاف دمای تراز ۵۰۰ و ۱۰۰۰ کمتر و امگا بالاتر است (هوای پایدار).نتیجه ­گیری: یافته ها نشان داد که نوسان پذیری بارش ایران از سالی به سال دیگر زیاد و رخداد سال های کم بارش از پر بارش بیشتر است.نوآوری و کاربرد نتایج: مقایسه شرایط همدید در شرایط ترسالی و خشکسالی که نشان دهنده تغییرات مراکز فشار بر بارش ایران است. رهیافت برنامه­ ریزی مبتنی بر ریسک در زمینه افزایش تاب آوری برنامه های توسعه و تامین آب مبتنی بر شرایط اقلیمی با عدم قطعیت بیشتر است. بر این اساس توجه به توان اکولوژی، بازتوزیع فضایی جمعیت و کاهش میزان خطرپذیری محیط جغرافیایی کشور اهمیت بالای دارد.

نوسان, خشکسالی, ترسالی, بارش, روند, ایران