محمدرضا نعمتی - عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی

سرزمین دماوند در دوره تاریخی بخصوص در دوره اشکانی و ساسانی به جهت قرار داشتندر چهارراه شرق به غرب و فلات مرکزی با شمال ایران همواره دارای اهمیت بوده است. دماونددر دوره ساسانی بین طبرستان و فلات مرکزی قرارگرفته و موقعیتی عالی ازلحاظ سو قالجیشیو نظامی داشته و همواره دروازه طبرستان به سرزمین ری محسوب می شد. محوطه تاریخیولیران در دامنه جنوبی سلسله جبال البرز در ۵/ ۱ کیلومتری جنوب شهر دماوند و در فاصله حدود پانصد متری جنوب روستای ولیران و در انتهای دامنه تپه ماهورهای مرزی شلمبه و ولیرانقرارگرفته است. در دو فصل حفاری در محوطه ولیران در سال های ۱۳۸۵ و ۱۳۸۶ گورستانیاز دوره اشکانی و بقایای کی قلعه کوچک به ابعاد ۵۰×۴۰ متر در جهت شرقی-غربی نمایانشد که این قلعه بر اساس توپوگرافی تپه، شیب آن از شمال به جنوب و از شرق به غرب بود ومشرف به رودخانه تار ساخته شده بود. این بنا دارای چهار برج مدور شکل بوده که تنها بخشی ازبرج شمال غرب آن باقی مانده است. معماری داخل قلعه بر اساس شیب تپه ساخته شده و شاملیک معبر اصلی در جهت شرقی غربی که در دو طرف ضلع شمالی و جنوبی معبر اصلی فضاهایمعماری منظمی مشتمل بر اتاق های متعدد مستطیل شکل با کی گودال مدور در داخل اغلب اتاقها است. پژوهش حاضر برمبنای داده های حاصل از کاوش های محوطه تاریخی ولیران ازجملهمعماری، سکه و سفال نوشته بنیان گذارده شده تا خلاء های علمی را در خصوص این نوع معماریدوره ساسانی و کاربری و تاریخ آنک ه ب هواسطه عدم کاوش باستان شناختی در منطقه شمال فلاتمرکزی و به ویژه منطقه دماوند به وجود آمده را موردمطالعه و پاسخ دهد.

معماری، قلعه، ساسانی، ولیران، دماوند