مرجان دهقانی پور مطلق - دانشجوی کارشناسی ارشد ایران شناسی، بنیاد ایران شناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران؛ نویسنده مسئول
فریبا افکاری - دانش آموخته دکتری علم اطلاعات و دانش شناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران؛ رئیس کتابخانه دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران؛ مدیر گروه نسخه شناسی، بنیاد ایران شناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

از قرن هفتم هجری تحولات مهمی در کاغذ سازی و کتاب آرایی ایران رقم خورد و نسخ خطی محملی برای بروز و ظهور ذوق هنرمندان گردید. منطقه دکن هند، در ربع دوم قرن هفدهم نقطه عطفی برای خلق آثار فاخر و منحصر به فردی در نگارگری و نقاشی با تلفیق کاغذ ابری بوده است. در عثمانی نیز هنرمندان ترک، واضع نقوش انتزاعی به ویژه گل لاله بوده اند. بررسی فهارس نسخ خطی نشان می دهد غالب فهرست نگاران کاغذ ابری را معرفی نکرده اند که این امر موجب کمبود منابع برای پژوهشگران شده است. این پژوهش به شناسایی تکنیک های ابری سازی سنتی و نحوه توصیف آن در فهارس نسخ خطی پرداخته و افزون بر کاربرد کاغذهای ابری در کتاب آرایی در ایران و سرزمین های دیگر، تغییرات کاربردی آن در زندگی امروزی را نیز بررسی کرده است. داده های این پژوهش که از نوع بنیادی است، به روش کتابخانه ای گردآوری و پس از مطالعه و بررسی، به صورت کیفی- تحلیلی- توصیفی ارائه شده است. نتایج حاصل از پژوهش حاضر نشان می دهد که بیشترین کاربرد کاغذ ابری درجلدسازی و صحافی سنتی بوده و همچنین در متن و حاشیه قطعه خط، مرقع و نگارگری استفاده شده است. افزون بر اینها، نقوش ابری برای تزیین روی قلمدان ها نیز کاربرد داشته است. برای کاربردی کردن ابری سازی در ملزومات زندگی امروزی، افزون بر کاغذ، از بسترهای مناسب دیگری چون پارچه، سنگ، چوب، چرم، شیشه و چینی نیز می توان استفاده کرد.

کاغذ ابری، ابروباد، ابرو، ابری سازی، کتاب آرایی ایرانی، جلد سازی و صحافی دستی، نسخه خطی