شهناز حجتی - استادیار گروه ایران شناسی و تاریخ دانشگاه میبد

مطابق نظریه ماتریالیسم تاریخی تکامل گرای تک خطی مارکس و انگلس در قرن نوزدهم، تنها کشورهای اروپای غربی در مسیر تاریخی خویش مراحل کمون اولیه، برده داری، فئودالیسم، سرمایه داری و سوسیالیسم را پشت سر گذاشته اند یا می گذارند. برخلاف این نظریه، ایران شناسان مارکسیستی روسی بر آنند که همه کشورها در طول تاریخ خویش پنج مرحله مذکور را طی می نمایند. این جریان فکری بر اساس همین نظریه، مبلغ اندیشه های سوسیالیستی و کمونیستی شوروی در سطح جهانی بود. بعد از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷م و در پی اظهارات لنین و بیانیه کنفرانس لنینگراد در ترویج مبانی سوسیالیسم جهانی مدنظر شوروی، ایران شناسی جایگاه برجسته ای در مطالعات تاریخی و جامعه شناختی ایران شناسان روسی یافت. بر این اساس هدف محققان مذکور این بود که با اتکا به ایدئولوژی مارکسیسم لنینیسم کلاسیک (تفکرات مارکس و انگلس) و ولادیمیر لنین، ساختارهای اجتماعی حکومت های ایران را بر اساس مراحل پنج گانه تبیین نمایند. بر این اساس، در نگرش مورخان مارکسیست از دوره مادها تا پایان دوره اشکانی، تاریخ ایران در فرماسیون برده داری صورت بندی؛ هخامنشیان در فرم یک حکومت برده دار تلقی و داریوش اول به عنوان یکی از شاهنشاهان شاخص در نگرش این دست مورخان در نظر گرفته می شد. مساله پژوهش حاضر چگونگی و چرایی بازنمایی کنش و منش داریوش اول هخامنشی در این دست روایت هاست. یافته های پژوهش حاکی از آن است که در این دست روایات تاریخی، شخصیت داریوش به عنوان یک شاه مستبد و دوره حکومت وی به عنوان دوره حاکمیت استبداد شناخته می شود.

ایران شناسان مارکسیست- لنینیست، هخامنشیان، داریوش اول، برده داری، استبداد، استثمار