محمدجواد مهدوی نژاد - استادیار گروه معماری، دانشکدهی هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهر
معصومه ملایی - کارشناس ارشد رشته معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
محمدرضا بمانیان - دانشیار گروه معماری، دانشکدهی هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهر

به علت سختگیریهایی که در طول تاریخ بر پیروان مذهب شیعه وارد آمده است، همواره برای اعلام و اظهار وجود در تنگنا قرار داشتهاند واعتقادات خود را به صورتی ظریف و در ایما و اشاره و کنایه بیان میکردهاند؛ مسجد به عنوان مکان بروز چنین عقایدی از ظرایفی در طراحیبرخوردار گشت که درک آنها با شناخت دقیق مبانی اعتقادی شیعه امکانپذیر است. سیرکولاسیون و ردش فضایی و نوع تاثیر نور در آن از جملهیاین ظرایف است. بررسی نحوه حضور نور و نقش هادی آن در همراهی کردن تا نبدخانه و نوع حضور آن در نبد به مثابه فضای تاکیدی، هدف این پژوهش است.برای نیل به نتیجهای واضحتر تعدادی نمونه از مساجد شیعی و سنی در چهار اقلیم از لحاظ چگونگی ارتباطات فضایی با در نظر رفتن سلسله مراتب نوری مورد بررسی تطبیقی قرار میگیرند. در نهایت چنین نتیجه میشود که کالبد مساجد شیعی با توج هّ به محتوا و مفهوم غنی جهانبینی مذهب تشیع و با وجوه معنایی متعالی در پیوند و تعامل کامل است. در حقیقت معماران مساجد شیعی با استفاده از سلسله مراتب نوری دست به آفرینش مجموعههایی بینظیر میزدند. در این میان نبد و نبد خانه به عنوان قدسی ترین فضا اهمیت بیشتری داشتهاند