فاطمه کاکایی - دانشجوی دکتری، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.
طاهره نصر - دکتری تخصصی شهرسازی، دانشیار، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.(نویسنده مسئول) Tahereh.nasr@iau.ac.ir
هادی کشمیری - دکتری تخصصی شهرسازی، دانشیار، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.
حامد مضطرزاده - دکتری تخصصی شهرسازی، استادیار، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.

از آنجایی که معماری پهلوی اول، سرفصل تازه ای در ایجاد فضا است و تاکنون پژوهش اندکی در خانه های شیراز که واجد شرایط و معیارهای ارزشمند جهت حفاظت و الگوبرداری از معماری آنها هستند، انجام شده است؛ بر این اساس این پژوهش درصدد آن است تا به ارزیابی کارآمدی عملکردی فضا در معماری خانه های دو طرف-ساخت پهلوی اول شیراز بپردازد تا با بهبود کیفیت معماری مسکن بتواند به توسعه پایدار مسکن شهری دست یابد. لذا از بعد هدف، پژوهشی کاربردی و از بعد روش جمع آوری اطلاعات، پژوهشی توصیفی غیرآزمایشی از نوع پیمایشی و موردی است. بدین گونه که نخست با استفاده از منابع و اسناد کتابخانه ای به بررسی مفهوم کارآمدی عملکردی فضا در معماری مسکونی پهلوی اول شیراز پرداخته شد و عوامل موثر بر آن استخراج گردید؛ سپس با ترسیم نمودارهای توجیهی، روابط فضایی موجود در خانه های انتخابی با استفاده از شیوه زندگی و نحو فضا مورد تحلیل قرار گرفت و سازمان فضایی خانه ها از منظر نظام های حرکتی، عرصه بندی و کارکردی بررسی گردید. در ادامه به رتبه بندی عوامل موثر بر کارآمدی عملکردی فضا در معماری مسکونی پهلوی اول شیراز بر اساس فرآیند تحلیل سلسه مراتبی پرداخته شد؛ سپس کارآمدی عملکردی فضا در معماری خانه های انتخابی ارزیابی گردید. نتایج بدست آمده گویای آن است که معیارهای احیای هویت و فرهنگ محلی، شکل و جهت قرارگیری بهینه توده-فضا، بوم گرایی، رعایت سلسله مراتب شکلی-فضایی، درون گرایی، برقراری امنیت و ایمنی، بهره برداری از نور و تهویه طبیعی، ارتباط با طبیعت و عناصر طبیعی، قابلیت دسترسی های فیزیکی و بصری، تداوم سطح فعالیت های انسانی، تناسب بین فضا، فرم و فعالیت، وجود فضاهای باز (عمومی)، بسته (خصوصی) و نیمه باز-بسته (نیمه عمومی-خصوصی)، رعایت تطبیق پذیری و انعطاف پذیری، ایجاد تنوع و جذابیت و توجه به زیبایی و پرهیز از بیهودگی به ترتیب میزان اهمیت رتبه بندی گردیده اند و نیز خانه های رزمجو و مستغنی به ترتیب دارای بیشترین نمود از عوامل مذکور و به تبع بیشترین میزان کارآمدی عملکردی هستند.

"