فائزه فرزانه - دانشجوی کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد

در فلسفه اسلامی مبرهن است که کتاب و گفت و شنود و کلاس و درس و... هیچکدام علت حقیقی پیدایش علم برایانسان نبوده و به عقیده حکماء هنگامی که نفس با فراهم کردن شرایط و معدات، استعداد قبول صور علمی را پیدا نمود،از ماوراء طبیعت، حقیقت مجرد و نورانی علم به گوهر مجرد انسان افاضه می شود. پیش از ملاصدرا، فلاسفه در اینفرآیند، برای نفس قائل به جنبه قابلی بودند تا اینکه ملاصدرا با ارائه نظریه جدیدی در این زمینه، برای نفس قائل بهجنبه فاعلیت شد و نفس انسان را به عنوان سازنده و خالق صور علمی معرفی کرد. ملاصدرا در مرتبه صورت های حسیو خیالی مطلقا قائل به فاعلیت و خلاقیت نفس شده اما در مرتبه صورت های عقلی، گاهی از قابلیت و گاهی از فاعلیتنفس سخن می گوید که در این مقاله وجه جمع مناسبی برای این تناقضات ظاهری بیان خواهد شد، همچنین مبنایفاعلیت نفس در ایجاد صور علمی، دارای سه اشکال اساسی است که این اشکالات و پاسخ آنها در این پژوهش بیان خواهدشد. بر اساس مبانی حکمت متعالیه، فاعلیت نفس به اذن خداوند و در طول فاعلیت الهی است و در حقیقت، معلمحقیقی و خارج کننده نفوس از تاریکی جهل به نور علم، خداوند متعال است.

علم، نفس انسان، فلسفه اسلامی، حکمت متعالیه، ملاصدرا