محمود الیاسی - طلبه سطح سه حوزه علمیه قم
مهدی عبدالهی - دانشیار و عضو هئیت علمی موسسه حکمت و فلسفه ایران
محمد جعفری - دانشیار و عضو هئیت علمی موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)

مساله نقش عقل در معارف فقهی دین، یکی از مسائلی است که در معرفت دینی مورد بحث قرار گرفته و علامه طباطبایی(ره) نیز به مناسبت در تفسیر المیزان، این نقش عقل را تبیین نموده است که به مواردی از آن اشاره خواهد شد. در این حوزه، مهمترین مساله، گستره اعتبار عقل در فروع و احکام الهی است. اینکه در روایات از عقل به عنوان «حجت باطنی» تعبیر شده نشانگر این است که عقل از درون بسان وحی میتواند واقعیت را ببیند و از آنجا که واقعیت دوتا نیست این دو راهنما در رهنمونی خود به یک جا خواهند رسید. سر اینکه گفتهاند: «ان السمعیات الطاف فی العقلیات؛ همین است. بر این اساس به استثنای برخی از مذاهب ، عقل از نگاه تمام فرق اسلامی به عنوان یکی از منابع دینشناسی از جمله احکام فقهی، مورد پذیرش قرار گرفته است؛ اگرچه در ضیق وسعه این منبع میان مسلمانان اختلاف است. با توجه به اینکه عقل یکی از منابع استنباط احکام شرعی است، میتوان دو نقش اساسی برای آن در فقه نام برد: یکی مستقلات عقلیه و دیگری غیر مستقلات عقلیه میباشد که مواردی از سازگاری عقل و شرع و عدم مخالفت این دو در مستقلات عقلیه بیان خواهد شد.

عقل، دین، احکام، علامه طباطبایی، تفسیر المیزان