وجیهه باقرزاده - دانشجوی دکتری، فلسفه علم و فناوری، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تهران، ایران
علیرضا منجمی - دانشیار، گروه فلسفه علم و فناوری، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

دانشگاه به عنوان نهاد علم، سازمانی مهم و موثر در عصر علم و اطلاعات است. از این­رو رسیدن به ایده­ای جامع یا بسط مناسب ایده حاضر به نحوی که حافظ تمام هویت آن باشد لازم و ضروری­ست. «ایده دانشگاه» باید بتواند تمامی رسالت های این نهاد، از حضور فعالانه در متن زندگی روزمره تا گسترش مرزهای علم را پوشش دهد و در عین حال، مانع از تقلیل دانشگاه به بنگاه تجاری، اقتصادی یا نهاد تولید محتوا شود. از زمانی که کانت «نزاع دانشکده­ها» را مطرح کرد مسئله دانشگاه و ایده  دانشگاه عملا به  مسئله فلسفی بدل شد. بعد از کانت، فلاسفه دیگری همچون هایدگر، گادامر، یاسپرس و هابرماس نیز به تامل در این ایده پرداخته اند. در دوران اخیر که نقش دانشگاه در زندگی روزمره بیشتر شده­است حوزه­های دیگری غیر از فلسفه نیز به این مقوله پرداخته­اند. در این مقاله برآنیم نشان دهیم برای رسیدن به ایده­ای جامع برای دانشگاه در زمانه حاضر لازم است دانشگاه از منظر فلسفه علم غیرپوزیتیویستی مورد بررسی قرار گیرد؛ زیرا ایده­های حاصل از حوزه­های دیگر جامعیت لازم را ندارد و ایده­های فلسفی محض نیز در این مسئله خاص، ملموس و کارآ نیستند. در این راستا ابتدا به بررسی و نقد سیر تاریخی ایده دانشگاه می­پردازیم و نشان می­دهیم علم در این ایده­ها یا مغفول مانده یا صراحت نیافته­است. در ادامه مقاله دو دیدگاه معاصر که ایده­هایشان با علم ارتباط بیشتری دارند را مورد بررسی قرار می­دهیم و نشان می­دهیم این دو، به رغم این­که نگاه عمیق­تری به علم دارند اما از آن­جا که خاستگاه آنان فلسفه تعلیم و تربیت است، نگاهشان به علم نابسنده است. در آخر دلایل غفلت فلسفه علم از مقوله دانشگاه را بیان می­کنیم: دلیل اول، رضایت به مفهوم اجمالی علم در دوران آغازین طرح ایده دانشگاه است. دلیل دوم، جدید بودن رشته فلسفه علم و سومین دلیل عدم تناسب رویکردهای متداول فلسفه علم با بحث دانشگاه است. با این حال امید می­رود باتوجه به چشم اندازهای تو در فلسفه علم و رویکردهای نوین آن مانند هرمنوتیک علم، بتوان راهی برای پرداختن به ایده دانشگاه از منظر فلسفه علم یافت.

واژه بحران دانشگاه, ایده دانشگاه, دانشگاه خلاق, شهروند محقق, فلسفه علم