محمد سمیعی - Department of Iranian Studies, University of Tehran, Tehran, Iran
محمد کریمی - Iranian Studies Dep., Faculty of World Studies, University of Tehran

در جریان جنگ جهانی اول و در پی نقض بی طرفی ایران از سوی دول متخاصم، پیامدهای ناگوار جنگ گریبان ملت ایران را گرفت. خشکسالی چندساله و کمبود ارزاق، قحطی و امراض همه گیر و کشنده نیز باعث مرگ میلیون ها ایرانی شد. اشغال کامل خاک کشور و نقض آشکار بی طرفی توسط بیگانگان، به بروز خساراتی انجامید که در شرایط صلح رخ نمی داد و بی تردید عملکرد متعرضان در خاک ایران یکی از دلایل تشدید قحطی ۱۲۹۶- ۱۲۹۸ش بوده است. اما شگفت آور است که اثری از این واقعه شوم در حافظه جمعی ایرانیان باقی نمانده است. سوال اصلی این پژوهش این است که اکنون چگونه می توانیم با استفاده از مفاهیم تعریف شده در حقوق بین الملل، جبران مافات کنیم و به ماندگاری این تجربه تلخ در حافظه جمعی ایران و جهان کمک نماییم. در این مقاله، اسناد و خاطرات آن دوران بررسی شده و نشان داده شده است که بسیاری از رخدادها بر اساس معاهدات بین المللی امروز و حتی معاهدات همان زمان مصداق «جرایم جنگی» یا «جنایت علیه بشریت» بوده اند. در پایان، چنین نتیجه گیری می شود که اگرچه طرح دادخواستی بین المللی برای پیگیری به دلیل اقتضائات سیاسی، در عمل ناممکن است، استفاده از بیان حقوقی این مسئله برای ثبت این ظلم تاریخی در حافظه جمعی ایرانیان و افکار عمومی جهانیان ضروری است.

۱۹۱۷-۱۹۱۹ famine, Crime against Humanity, Genocide, Iranians' Collective Memory, war crimes