سیروس مصطفی - دانشجوی دکتری تخصصی فلسفه هنر؛ دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی؛ایران؛تهران
پژمان دادخواه - استادیار موسسه آموزش عالی غیرانتفاعی اقبال لاهوری مشهد؛ ایران، مشهد

تئاتر به شکل مدرن آن، پدیده ای نو ظهور در ایران است. در واقع این پدیده فرهنگی همزمان با ظهور مدرنتیه و آشنایی روشنفکران آن دوران با این هنر به شکل تجربه هایی در حوزه ادبیات نمایشی در ایران ابراز وجود کرد. تبریز به واسطه موقعیت ژئوپولیتیکی، دروازه ورود مظاهر مدرنیسم به ایران است. ادبیات مبتنی بر نقد اجتماعی تا قبل از تثبیت قالب نمایشنامه -به شکل غربی آن- در ایران با توجه به سبقه درخشان و مشعشع آن بیشتر در قالب شعر و داستان ارائه می شد. طبیعتا تبریز و آذربایجان نیز از این امر مستثنی نبود. شاعرانی همچون ایرج میرزا، میرزا علی اکبر صابر و میرزا علی معجز شبستری نسبت به شرایط اجتماعی و سیاسی دوران خود با سرودن شعر واکنشی منتقدانه داشته اند. لیکن اولین نمایشنامه ها که نگاهی منتقدانه به مسائل مبتلابه جامعه ایرانی داشت توسط میرزا فتحعلی آخوندزاده و میرزا آقا تبریزی با نام مستعار میرزا ملکم خان ناظم الدوله نوشته شده و در واقع پی-ریزی تئاتر مبتنی بر نقد اجتماعی سیاسی در ایران از همان سال های مشروطه آغاز می شود. رفته رفته برای تئاتر در تبریز ضمن ایجاد زیرساخت هایی مشابه امکانات اروپایی، در اجرای نمایش ها به موضوعاتی مانند نقد سنت ها و همچنین تقبیح خرافات و تطبیق شرایط موجود با شرایط مفروض پرداخت می شود. تئاتر تبریز همواره در این بازه زمانی-مشروطه تا پایان دهه چهل- و در فراز و فرودهای سیاسی اجتماعی نقشی فعال ایفا نموده است. در این مقاله به موازات پرداخت تاریخی به سیر تطور تئاتر در تبریز به تاثیر متقابل فراز و فرودهای سیاسی اجتماعی در تبریز بر اندیشه انتقادی نمایش های اجرا شده و بالعکس اشاره می شود. این تحقیق در قالب روش مطالعه موردی پیش خواهد رفت؛ و تلاش دارد با اجرای مراحل: طراحی پژوهش، نمونه گیری، جمع آوری داده ها، تحلیل داده ها، بحث و نتیجه گیری؛ گام به گام به پاسخ مسئله نزدیک شود.

تئاتر انتقادی، تئاتر تبریز، اندیشه انتقادی، آخوندزاده، ساعدی