ساناز دستگیر - دانشجوی کارشناسی ارشد هنر اسلامی رشته نقاشی ایران، دانشگاه هنر تهران

بدون تردید توجه به عالم بالا چه در متون مقدس و چه در متون غیرمقدس، همواره یکی از بن مایه های همیشگی برای تبیین و شناخت جهان بینی آخرت شناسانه بوده است. سفر به مثابه استعاره ای از حقانیت جهان بالا، یکی از مضامین پرکاربرد در آثار تصویری و نگاره های دو دنیای شرق و غرب بوده است. بر این اساس در تحقیق حاضر تلاش بر این است تا مضمون سفر به عالم بالا که از نظر معنایی، نوعی استعلا به عالم ملکوت است، مورد بررسی قرار گیرد. عالی ترین نمونه استعلا در نگارگری ایرانی، در معراج رسول اکرم (ص) بازنمایی شده است. معراج نامه ها در جهان اسلام همواره مورد توجه هنرمندان و نگارگران بوده اند. در این میان معراج نامه شاهرخی جایگاه ویژه ای در هنر نگارگری ایرانی دارد. این معراج نامه فراز و فرود معراج رسول اکرم (ص) به عالم استعلایی را به صورت نگاره، به تصویر کشیده است. تحقیق حاضر با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی با رویکرد نشانه شناسی پیرس، کوشیده تا انعکاس مفهوم سفر به عالم بالا یا استعلا را در نگاره های معراج نامه مورد تحلیل قرار دهد. هدف اصلی تحقیق حاضر شناسایی مهم ترین عناصر نشانه ای موجود در نگاره های معراج نامه شاهرخی است. نتایج تحقیق نشان می دهد که بر پایه نظام نشانه ای پیرس، مهم ترین عناصر نشانه شناختی نگاره های معراج نامه شاهرخی، عمدتا از دو نوع نمایه ای-شمایلی و نمادین-نمایه ای می باشند. افزون بر این، بر اساس نظام نشانه ای پیرس، مهم ترین وجه شباهت بخش میان معراج نامه ها، همانا وجه شمایلی و مهم ترین وجه متمایزبخش میان آن ها، وجه نمادین است که نشان دهنده تلفیق دو جهان بینی در نگاه به عالم بالا است

نگاره ، استعلا، نشانه شناسی پیرس، نمایه ای-شمایلی، معراج نامه شاهرخی