عماد شمس اله
حمید ماجدی
زهرالسادات سعیده زرآبادی

سرزندگی شهری، مفهومی دشوار و چندوجهی است که تبیین و خوانش آن به سادگی تجربه­اش نیست. اگرچه این مفهوم طی شش دهه که از حیات آن در عرصه شهرسازی دنیا می­گذرد مورد توجه نگره­پردازان و حرفه­مندان قرار گرفته اما تاکنون به­گونه­ای مناسب «مفهوم­سازی» نشده است. ضمن آنکه در ادبیات موضوعی­­اش با فقدان انسجام نظری روبرو است. ابعاد این مسئله، در عرصه پژوهش­های داخلی، گستردگی بیشتری پیدا کرده که برآمده از برداشت­ها و خوانش­های ناصحیح و آمیختگی­های لفظی و معنایی با مفهوم «زیست­پذیری» است. این مقوله به شکل­گیری ابهامات و آشفتگی­هایی در رابطه با سرزندگی شهری انجامیده که تا به امروز، پژوهشی نسبت به آن، رویکردی انتقادی نداشته و در جهت اصلاح آن گامی موثر برنداشته است. بنابراین، شفاف­سازی پیرامون اشتباهات پرتکرار پژوهش­های داخلی پیشین و همچنین ارائه خوانشی نو مطابق با ماهیت و اهمیت این مفهوم، ضروری است. بر این اساس، پژوهش پیش­رو، در سطح اول با استفاده از روش تحلیل محتوای متون به بررسی خوانش­های سرزندگی شهری در پژوهش­های خارجی پرداخته و در سطح دوم، ۴۸ مقاله داخلی منتخب(بر اساس معیارهای ترجیحی دستورالعمل پریزما) انتشار یافته در بازه زمانی (۱۳۸۶-۱۴۰۰) را با رویکردی تحلیلی-انتقادی مورد بررسی قرار می­دهد. در سطح سوم نیز، خوانشی نو از سرزندگی شهری ارائه می­نماید. بر اساس نتایج پژوهش پیش­رو، سرزندگی شهری، یک «فرامفهوم» یا «ابرمفهوم» است که خوانش یا بازخوانی آن نیازمند «رویکردی کل­نگر» است، به­گونه­ای که می­توان آن را با استفاده از استعاره کوه یخ، مدل­سازی کرد. در پژوهش حاضر، این فرامفهوم، «چشم­انداز آرمانی طراحی شهری خوب» خوانده شده و در قالب کوه یخی دارای یک لایه بیرونی قابل مشاهده با عنوان «پرسونای سرزندگی» و چهار لایه­ زیرین پنهان مشتمل بر «کیفیت زندگی»، «کیفیت محیطی»، «مدیریت سرزندگی» و «نیروهای هدایتگر سرزندگی» مفهوم­سازی گردیده است­.

سرزندگی شهری, استعاره کوه یخ, فرامفهوم, نگرش انتقادی, تحلیل محتوا