شاهین جهانگیرزاده خیاوی - استادیار، پژوهشکده چای، موسسه تحقیقات علوم باغبانی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، لاهیجان، ایران
رضا آزادی - پژوهشکده سبزی و صیفی، موسسه تحقیقات علوم باغبانی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران

سابقه و هدف: چای (Camellia sinensis (L.) O. Kuntze) بعد از آب پرمصرف ترین نوشیدنی در سطح جهان و یک گیاه تجاری مهم با ارزش اقتصادی در شمال ایران است. در طول سال ها گیاهان چای مختلفی در باغ های چای ایران به روش بذری کشت شده اند که منجر به ایجاد تنوع بالایی در آنها شده است. از آنجایی که بیشتر باغداران از طریق جنسی این گیاه را تکثیر کرده اند،باغ های چای از نظر کیفیت متفاوت هستند. بنابراین، تعیین تنوع ژنتیکی و ارتباط گیاهان برای حمایت از برنامه های اصلاح و کشت نقش مهمی دارد.مواد و روش ها: در این بررسی ۲۸ درختچه چای منسوب به منطقه دارجلینگ به همراه هشت نمونه ایرانی و هشت نمونه وارداتی از کشور سریلانکا با استفاده از نشانگر های ISSR مورد بررسی تنوع ژنتیکی قرار گرفتند. پس از نمونه برداری از برگ های جوان و کاملا توسعه یافته،DNA ژنومی آنها استخراج شد و از ۱۶ عدد نشانگرISSR برای بررسی روابط ژنتیکی ۴۴ نمونه چای استفاده شد. داده های بدست آمده، توسط ضریب تشابه ساده برای نشانگر ISSR آنالیز شدند و کلاستر بر اساس الگوریتم UPGMA طراحی شد. آنالیز ساختار جمعیتی نیز توسط برنامه POPGENE صورت پذیرفت.یافته ها: استفاده از ۱۶ آغازگر ISSR تولید ۱۵۸ باند نمود که ۱۱۶ باند حالت چندشکلی نشان دادند بر این اساس درصد چند شکلی ۴۲/۷۳ درصد محاسبه شد. آزمون PIC دامنه ۴۵/۰ تا ۵۰/۰ را نشان داد و این شاخصه برای کل نشانگرها ۴۹/۰ بود. نتایج آزمون کوفنتیک نشان داد که ضریب تشابه SM و الگوریتم UPGMA برای تجزیه کلاستر مناسب ترین است. بر اساس داده های بدست آمده دامنه تشابه در محدوده ۳۷۶/۰ الی ۸۸۰/۰ با متوسط ۶۲۶/۰ بدست آمد. در تجزیه کلاستر نمونه ها در سطح تشابه ۵۶/۰ به دو گروه تقسیم شدند که گروه اول بزرگترین گروه تشکیل شده که خود به دو زیر گروه قابل تفکیک است. در آنالیز ساختار جمعیتی شاخص های متوسط تعداد نوارمشاهده شده، متوسط تعداد نوار موثر، تنوع ژنتیکی نی و تنوع ژنتیکی شانون کل به ترتیب ۹۲۸/۱، ۶۴۱/۱، ۳۶۴/۰ و ۵۳۲/۰ محاسبه شد. تنوع کل، میانگین تنوع درون جمعیت و سطح تنوع بین جمعیت نیز به ترتیب ۳۸۰/۰، ۳۳۰/۰ و ۱۳۰/۰ بدست آمد. خدامثر تشابه نیز بین نمونه های منسوب به دارجلینگ و نمونه های گزینش شده ایرانی بود.نتیجه گیری: براساس داده های حاصل مشخص گردید که در بین نمونه های مورد بررسی بر اساس نشانگر ISSR تغییرات قابل توجهی مشاهده می شود. درصد چندشکلی و محتوای اطلاعات چندشکلی نشانگرهای بکار رفته بیان نمودند که این نشانگرها دارای توانمندی بالایی در شناسایی تنوع در بین ژنوتیپ های چای می باشند. همچنین نتایج این بررسی بیان نمود که ژنوتیپ های چای موجود در ایران به دلیل آنکه اکثرا به صورت جنسی تکثیر شده اند تنوع ژنتیکی بالایی دارند. این سطح از تنوع که مابین نمونه ها بدست آمد بیان می دارد که چای شرکت ها یا مناطق مختلف از کیفیت بهتری برخوردار است، کاملا به دلیل ژنوتیپ نیست، بلکه اکولوژیکی که چای در آن رشد می کند در ویژگی های آب و هوا و خاک و همچنین فناوری فرآوری موثر است. در عین حال می توان از این تفاوت ژنتیکی در مطالعات اصلاحی استفاده کرد.

Camelia, پرایمر, محتوای اطلاعات چند شکلی, تجزیه خوشه ای, تنوع ژنتیکی