محسن شریعت نسب - کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران

بررسی متون فقهی نشان می دهد که علمای اهل سنت از پدیده ی عرف با واژه های عرف و عادت نام برده اند و تا دو قرن اخیر کاربرد این واژگان در متون فقهی و اصولی شیعه نیز معمول بوده است . فقهای شیعه نوعا از این پدیده با واژه های »سیره ی عقلا، طریقه ی عقلا و بنای عقلا« نام برده اند. هدف از انجام پژوهش حاضر بررسی فقهی و حقوقی جایگاه عرف در صدور احکام در مذاهب اسلامی می باشد. یافته های این پژوهش نشان می دهد؛ حجیت عرف در نزد امامیه و اهل سنت مورد اختلاف است : علمای اهل سنت ، به خصوص حنفی ها، عرف را حجت و میدان عمل به آن را وسیع می دانند. درباره ی حجت بودن عرف در نزد فقیهان شیعه ، سه دیدگاه وجود دارد: ۱- حجت و اعتبار عرف، ذاتی و بی نیاز از امضای شارع است ؛ ۲- اختلافی بین حکم عقل و عرف وجود ندارد؛ ۳- اعتبار و حجیت عرف موکول به امضای شارع است . همچنین مقوله »عرف و عادت« به تناسب بحث اجتهاد و استنباط، جایگاه کاربردی و موثر در روند استنباط احکام مذاهب اسلامی دارد.عرف یکی ازمنابع حقوق به شمار می رود و نقش عمده ای را در ارا ئه راه حل های فقهی - حقوقی و مسائل مستحدثه به عهده دارد. براین اساس به اذعان حقوقدانان حقوق، »عرف« اولین منبع حقوق و مقدم بر سایر منایع می باشد.

عرف، عادت، اجماع، قانون، مذاهب اسلامی ؛