الهام احمری - دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه الهیات، دانشگاه الزهرا(س)، دانشکده الهیات و معارف اسلامی ، ایران.
جواد سرخوش - استادیار، گروه الهیات، دانشگاه الزهرا(س)، دانشکده الهیات و معارف اسلامی ، ایران.

یکی از احکام بسیار مهم مجازات که حوزه مشترک امامیه ، فقه حنفی و حقوق ایران است ، قاعده درء است . مفاد این قاعده این است که در صورت شک یا جهل به حکم و موضوع از سوی متهم یا تردید در انتساب عمل مجرمانه از سوی قاضی یا تردید در شرایط مسئولیت کیفری ، مسئولیت کیفری درنظر گرفته می شود. و مجازات منتفی است . هدف پژوهش حاضر پاسخ به این سوال است نقش و جایگاه قاعده درء در مجازاتهای تعزیری در فقه امامیه ، حنفی و حقوق ایران چگونه است ؟ که بصورت کتابخانه ای (اسنادی ) و با روش توصیفی - تحلیلی انجام شده است . نتایج نشان داد که اولا منظور از شک در متن قاعده، شک در محل عمل است که صاحب آن شک می تواند قاضی و متهم (هردو) باشد و بنابراین قاعده مذکور ربطی به بحث تفسیر قانون (تفسیر شک به نفع متهم ) ندارد. ثانای در مورد تاثیر قاعده در وقوع جرم باید گفت که این قاعده زمانی قابل اجرا می شود که در وقوع عنصر مادی و انتساب آن به متهم توسط قاضی تردیدی وجود نداشته باشد. هم چنین نشان داد که در فقه و قوانین کشورهای اهل سنت ، قاعده شامل قصاص است و شامل تعریرات نمی شود. در فقه امامیه در مورد شمول قاعده در این دو دسته از جرایم اختلاف نظر وجود دارد. علی رغم اعمال ماده ۱۲۰ ق.م.ا. در کشور ایران، باید گفت که قاعده در مجازاتها نیز جاری است ، اما شامل قصاوت نمی شود، بنابراین موضع تعمیم قاعده به قصاوت قابل توجه نیست .

قاعده درء، مجازاتهای تعزیری ، مسئولیت کیفری ، فقه امامیه و حنفی ، حقوق ایران.