ابراهیم بهشت - PhD student, Department of Theology and Islamic Studies, Sheikh Mofid University, Qom, Iran.
محمد صادق کاملان - Assistant Professor, Department of Philosophy, Sheikh Mofid University, Qom, Iran (Corresponding Author).۲. Assistant Professor, Department of Philosophy, Sheikh Mofid University, Qom, Iran (Corresponding Author).
سید محمد علی ایازی - Assistant Professor, Department of Theology and Political Science, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

فقه شیعه از دیرباز کارآمد، پویا و پاسخگوی مسائل و نیازهای جامعه بوده و مبتنی بر این امتیاز توانسته در عین پایبندی بر اصول فقهی، جامعه شیعه را در مقاطع و دوره های مختلفی چون عصر مهجوریت و یا حکمرانی راهبری نماید. با وجود عوامل مختلف اما شاید بتوان عرف را دارای نقشی اساسی در این خصوص دانست. این تحقیق تلاش دارد با تکیه بر منابع کتابخانه ای و روش توصیفی-تحلیلی به این سوال پاسخ دهد که از منظر فقهای شیعه حد فاصل قرن پنجم تا هفتم، عرف چه نقشی در کشف ملاکات احکام داشته است. بررسی این موضوع در یک بستر تاریخی خواهد توانست علاوه بر تبیین دیدگاه فقهای این دوره و تبیین تطورات دانشی، امکان ترسیم نموداری از فراز و فرود مباحث فقهی مرتبط را فراهم ساخته و ما را در شناسایی فرصت ها و چالش های پیش رو یاری رساند. شرائط تحقق عرف، چگونگی تحولات عرفی و کشف ملاکات احکام توسط عرف، ترابط حجیت عرف و حکم عقل و دیدگاه هر یک از فقهای مشهور این دوره همانند شیخ مفید، سید مرتضی، شیخ مفید، ابن ادریس، ابن زهره، محقق حلی و سید بن طاووس از مهمترین مباحث ارائه شده در این مجال می باشد. بر اساس نتایج این تحقیق حجیت عرف، نقشی فراتر از امضا یا اثبات عدم ردع داشته و چه بسا فقهایی که هر یک از عرف، بناء عقلاء یا سیره عقلاء را دارای اثری یکسان دانسته و حتی برخی دیگر حجیت عرف را ذاتی انگاشته اند که در این صورت عرف همانند عقل خواهد توانست به عنوان یکی از منابع کشف ملاکات احکام عمل نماید.

عرف, ملاکات احکام, فقه شیعه, شیخ مفید, محقق حلی