رضا جمالی نژاد - دانشگاه آزاد اسلامی-واحد علوم و تحقیقات
سید صدرالدین طاهری - گروه فلسفه،دانشکده ادبیات فارسی و زبان های خارجی،دانشگاه علامه طباطبائی،تهران،ایران
ابوالفضل محمودی - دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات

در حکمت متعالیه، خیال یکی از مراتب ادراک،و قوه ی خیال نیز یکی از اقسام حواس باطنی به شمار می رود.ملاصدرا براهین متعددی بر تجرد این قوه اقامه نموده است.در مقاله ی حاضر ابتدا یکی از مهم ترین براهین تجرد قوه ی خیال بررسی می شود و پس از آن سعی شده است که با توجه به شان صدوری نفس نسبت به صورت های ادراکی، جوانب آن در مساله ی تجرد قوه ی خیال تبیین شود . در حکمت متعالیه، با نظر به شان صدوری نفس نسبت قوه ی خیال به صورتهای خیالی، نسبت قابلی و انفعالی نیست؛ بلکه نسبت فاعلی و صدوری می باشد، یعنی نفس، صورتهای خیالی را ابداع و انشاء می نماید. ادعای مذکور مبتنی بر آن است که نفس در مسیر حرکت جوهری، فرآیند ادراک را اعم از ادراک حسی، خیالی و عقلی طی نموده و در هر مرحله ای از ادراک، فاعل صورتهای حسی، خیالی و عقلی باشد. نفس در آغاز پیدایش، فاقد تمام مراتب ادراک است؛ اما در طی مسیر حرکت جوهری تدریجا به مرحله ی ایجاد و انشاء صور می رسد. نظریه فوق دارای ابهاماتی می باشد، ابهاماتی که بر روی تجرد قوه ی خیال نیز تاثیر گذار می باشد و بدون رفع این ابهامات اثبات براهین تجرد قوه ی خیال خالی از ایراد و اشکال نیست. بیان این ابهامات زمانی می تواند مشخص و دقیق باشد که در راستای برهان تجرد قوه خیال ارائه گردد.تحقیق حاضر می تواند در راستای تبیین،ارزیابی و بررسی این ابهامات باشد.

قوه خیال، تجرد، قیام صدوری، نفس،حس مشترک، قوای باطنی، حرکت جوهری