راضیه رفیعی جاهد - نویسنده مسئول، مروج- پژوهشگر پسا دکترا، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
خسرو ثاقب طالبی - استاد، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
محمد ابراهیم فراشیانی - استادیار پژوهش، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
جمشید اسلام دوست - فارغ التحصیل دکترا، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

سابقه و هدف: جنگل ها، یکی مهم ترین منابع تنوع گونه ای در زیست کره هستند که نقش مهمی در حفاظت از گونه های در معرض خطر انقراض ایفا می کنند. جنگل های هیرکانی با داشتن مجموع ۱۱۵ گونه گیاهی بومی از باارزش ترین بوم سازگان های کشور و جهان محسوب می شوند. خشک دار (Deadwood)، یکی از مشخصه های مهم ساختاری این جنگل های طبیعی است. خشک دارها به عنوان درختان زیستگاهی، نقش مهمی در حفظ تنوع زیستی دارند. به طوری که بخش زیادی از حشرات جنگل را قاب بالان Saproxylic تشکیل می دهند. Saproxylic گونه هایی از بی مهرگان هستند که در طی بخشی از حیات خود به چوب های در حال پوسیدن، خشک دار (سرپا یا افتاده)، قارچ ها و موجودات دیگر ساکن این خشک دارها وابسته هستند. در پژوهش پیش رو، لزوم جایگزینی واژه پیشنهادی «خشک دارزی» به جای واژه Saproxylic بررسی و تحلیل می شود.مواد و روش ها: روش کار در این پژوهش به صورت بررسی پژوهش های انجام شده و نیز تحقیقات نویسندگان پژوهش پیش رو در ارتباط با طرح جامع تنوع گونه های Saproxylic شمال ایران بوده است. بر همین اساس، پژوهش پیش رو به بررسی و تحلیل مهم ترین دلایل استفاده از واژه فارسی خشک دارزی به جای Saproxylic در هفت مورد مختلف شامل بررسی تخصصی واژه Saproxylic، بررسی تمایز بین گونه های اجباری (Obligate) و اختیاری (Facultative) خشک دار، برآورد گونه های مرتبط با خشک دار، تحلیل متغیرهای موثر بر فراوانی افراد قاب بالان خشک دارزی، رابطه بین از دست رفتن تنوع زیستی موجودات خشک دارزی با فقدان حضور خشک دار، جنگل کاری ها و موجودات خشک دارزی و مقایسه واژه خشک دارزی با واژه های دیگر تفکیک شد.نتایج: بررسی تخصصی واژه Saproxylic نشان داد که این اصطلاح، اساس ارزیابی تنوع زیستی در خشک دار را نشان می دهد و توصیفی برای حشرات ساکن در چوب در حال پوسیدگی است. موجودات Saproxylic (از اینجا به بعد: خشک دارزی) به دوروش مستقیم و غیرمستقیم از خشک دار به عنوان منبع انرژی یا زیستگاه استفاده می کنند. ۲۰ تا ۲۵ درصد حشرات ساکن جنگل از گونه های مرتبط با خشک دار هستند. نتایج بررسی متغیرهای موثر بر فراوانی افراد قاب بالان خشک دارزی نشان داد که حجم خشک دار، درجه پوسیدگی آن و حجم درختان زنده، اثر معنی داری بر فراوانی افراد قاب بالان خشک دارزی دارند. همچنین، در پژوهش های مختلف، رابطه بین از دست رفتن تنوع زیستی موجودات خشک دارزی با فقدان حضور خشک دار گزارش شده است. به طور ی که همواره محل نصب تله ها (پنجره ای و گودالی) برای بررسی موجودات خشک دارزی در محل حضور خشک دار بوده است. ازسوی دیگر، اگرچه جنگل کاری های با هدف تولید چوب از مهم ترین منابع تولید چوب در سطح وسیع هستند، اما اثری از حضور خشک دار و درنتیجه، حضور گونه های خشک دارزی به طور مشخص در این مناطق در مقایسه با جنگل طبیعی وجود ندارد. هرچند معنی لغوی خشک دار، درخت خشک شده است، بااین حال در طبیعت و در واقعیت، خشک دار همیشه درخت کامل خشک شده نیست. در موارد زیادی فقط بخشی از تنه یا تاج درختان خشک می شود و بخش های دیگر درخت سالم است، اما این واژه برای همه متخصصان و آگاهان در حوزه بوم شناسی جنگل شناخته شده است و ذهن خواننده را به طور دقیق به هر بخشی از یک درخت کاملا مرده معطوف می کند که می تواند با واژه خشک دارزی هم راستا باشد.نتیجه گیری کلی: باتوجه به اینکه یکی از مهم ترین محرک های فراوانی و غنای گونه های خشک دارزی، وجود خشک دار در درجه های پوسیدگی مختلف است، بنابراین واژه انتخابی «خشک دارزی» به جای واژه غیرفارسی Saproxylic می تواند گویا و بیانگر این دسته از گونه ها در زبان فارسی باشد. درنهایت، لزوم جایگزینی واژگان غیرفارسی با واژگان مناسب فارسی و یکسان سازی این واژگان در نوشتارهای علمی- پژوهشی با تکیه بر حفظ معنی لغوی و گویایی آن در زبان فارسی می تواند گامی مثبت در راستای واژه سازی تخصصی باشد.

تنوع زیستی, جنگل کهن رست, خشک دار, واژه سازی تخصصی