محمدسعید نجاتی - استادیار، گروه تاریخ و سیره، پژوهشکده حج و زیارت، قم، ایران

در این مقاله با استناد به شواهد تاریخی و روایات برجای مانده از امام عسکری (ع)، تحلیلی از نقش ایشان در نهادینه سازی خمس در جامعه شیعه ارائه می شود؛ در حالی که فریضه خمس با چالش های مختلفی مواجه شده بود. محورهایی که بر اساس روایات موجود می توان گفت امام در زمینه فریضه خمس، در آن ایفای نقش کرده اند، به این ترتیب است: تاکید بر فلسفه وجوب خمس، تاکید بر فراگیربودن گستره خمس (شمولی بودن وجوب پرداخت خمس با توجه به درآمدها)، تاکید عملی بر وجوب خمس، بیان عملی موارد مصرف خمس با مصرف آن میان نیازمندان بنی هاشم و رسیدگی به شبکه وکالت در جایگاه ابزار و کارگزاران اداره امور تشیع از سوی امام. با توجه به اتهام بی سابقه و بی مستند خمس گرفتن از منابعی به جز غنایم جنگی از جمله ارباح مکاسب و نپرداختن به این مسئله به تفکیک تلاش هر کدام از ائمه شیعه (ع) بر اساس تحلیل تاریخی ادوار خمس، تبیین این تحولات از زاویه امامت امام عسکری (ع) دستاورد جدیدی است که در پژوهش های قبلی یافت نمی شود؛ این مسئله از نوآوری های این مقاله است که به شیوه تحلیلی تاریخی و حدیثی به دست آمده است.

خمس, امام عسکری و فریضه خمس, سازمان وکالت و امام عسکری, خمس درآمدها