Aslan Ostovari - استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، شیراز، ایران.

مطالعه گفتمان ادبی از دیدگاه نشانه معناشناسی، افق جدیدی را برای درک و تحلیل و پیچیدگی­های زبان شعر غنایی و مفاهیم بنیادین موجود در آن گشوده است. از دستاوردهای مهم نشانه معناشناسی این است که دریابیم دیگر سخن ادبی را نمی­توان به واژه­ها و جمله­ها محدود کرد و غالب فرایندهای ادبی از مرز جمله درمی­گذرند و به گستره بزرگ­تری به نام گفتمان می رسند؛ بنابراین حتی برای درک درست واژه­هایی چون «عشق» و «هجران» که از مفاهیم بنیادین شعر غنایی فارسی به شمار می­روند، باید این واژه­ها و سایر واژه­های مرتبط با آن را در پیوند با کلیت گفتمان مربوط به آن مطالعه کرد. گفتمان عاطفی یکی از حوزه­های اصلی بیان احساس در شعر به شمار می­رود. ازآنجاکه شکل­گیری گفتمان عاطفی هر شعر با انتخاب واژه­ها آغاز می­شود، در این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی کوشش شده است سازوکار تولید و دریافت معنا براساس شبکه واژگانی و فرایندهای عاطفی آن در شعر بررسی شود؛ بدین منظور به صورت موردی، شعر غنایی امیر معزی با مطلع «ای ساربان منزل مکن جز در دیار یار من...» انتخاب شده و سپس به چگونگی مفهوم «هجران» با عناصر عاطفی گفتمان، همچون: «جسمانه»، «صحنه پردازی عاطفی»، «اتصال و انفصال گفتمانی» و ...، پرداخته است. نتایج نشان می دهد که چگونه در تحلیل این شعر مفهوم بنیادین هجران به عنوان هسته اصلی، مسیر گفتمانی را طی می کند و بر همه عناصر گفتمان عاطفی از قبیل: نقش جسم ادراکی، صحنه پردازی عاطفی، اتصال و انفصال گفتمانی، چشم انداز یا دورنماسازی، نقش افعال موثر و نقش آهنگ و نمود سایه می افکند و سبب انسجام گفتمان عاطفی می شود. همچنین با در نظر گرفتن مفهوم بنیادین و شبکه واژگانی و عناصر دخیل در فرایند عاطفی می توان عاطفه را در شعر غنایی به صورت روشمند مورد تحلیل، بررسی و حتی ارزیابی قرار داد.

شعر غنایی, گفتمان عاطفی, هجران, شبکه واژگانی, نشانه معناشناسی