Leila Nowruzpur - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گلستان، گرگان، ایران (نویسنده مسئول)
Mahdi Mohammadinejad - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گلستان، گرگان، ایران
nafiseh ghorbanpor - دانش آموخته زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران

تحلیل مکالمه، یکی از حوزه های مطالعات گفتمانی است. پژوهشگران این حوزه، روش هایی برای تحلیل مکالمه پیشنهاد کرده اند که برای همه انواع متون جامعیت ندارد. در این پژوهش ضمن معرفی این دیدگاه ها نشان خواهیم داد که تحلیل مکالمه ای چگونه انجام می شود و به چه سوالاتی پاسخ می دهد. مسئله اصلی این پژوهش، یافتن روشی است که به کمک آن بتوان مکالمه های متون ادبی و روایی را تحلیل کرد. با توجه به رویکردهای برگرفته از زبان شناسی، در تحلیل مکالمه این نوع متون می توان به سه سطح قائل شد: ۱. سطح خرد، یعنی ساختار زبان ازنظر کاربرد واژگان، ساخت های دستوری، ساخت جمله و فراگفتمان ها؛ ۲. سطح میانی شامل توالی و جفت های هم جوار، نوبت گیری، کنش گفتار و تلویح مکالمه ای؛ ۳. سطح کلان، یعنی بررسی مکالمه در ارتباط با کنش اجتماعی، یعنی قاب و ژانر و آنچه در سطح تبیین گفتمانی می تواند مورد بررسی قرار گیرد. رویکرد این مقاله، نظری است و برای تبیین موضوع فقط یک نمونه مکالمه از کتاب تاریخ بیهقی استفاده شده است. با فرض واقعی بودن مکالمه های ثبت شده در این اثر، یکی دیگر از وجوه امتیاز تاریخ بیهقی آشکار می شود که به مثابه متنی گفتمانی، در مکالمات اشخاص آن، ساختار قدرت در سطوح مختلف اجتماعی دید ه می شود و تحلیلگر به کمک دانش زمینه ای و آگاهی از اندیشه ها و انتظارات اجتماعی مورد قبول اعضای جامعه دربار غزنوی، چگونگی ارتباط بین کنش های گفتمانی و کنش اجتماعی را نشان می دهد.

تحلیل گفتمان, گفتمان مکالمه ای, نوبت گیری, توالی, تاریخ بیهقی