Mohammad Hossein Mokhtari - دانشیار موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، ایران
Hamed Rostami Najafabadi - استادیار فقه و حقوق امامیه دانشگاه مذاهب اسلامی، تهران، ایران (نویسنده مسئول)
Yahya Jahangiri Sohrewardi - مدرس گروه فقه و حقوق امامیه دانشگاه مذاهب اسلامی، تهران، ایران

از جمله موضوعات چالشی و بحث برانگیز، موضوع سن افراد در برخورداری و استیفای حقوق اجتماعی سیاسی و همچنین مسئولیت کیفری است که رویه واحدی در این زمینه وجود ندارد. به نظر می رسد بلوغ و سن مسئولیت کیفری، دو اصطلاح متفاوت و در عین حال، مرتبط با هم هستند. در ماده ۹۱ قانون مجازات اسلامی در کنار رشد، کمال ­عقل مجرمان زیر ۱۸ سال مورد بیان مقنن در بحث مسئولیت کیفری نوجوانان قرار گرفته ­است که از آن به­تحولی شگرف در مسئولیت کیفری نوجوانان یاد می­ کنند. ظاهرا تشخیص رشد و کمال ­عقل مجرمان کمتر از ۱۸ سال مبنای فقهی دارد. رشد تنها به­ مفهوم خاص مدنی اختصاص نداشته و قابل تعمیم به مسائل غیر مالی از جمله امور کیفری نیز می باشد؛ چون به طریق اولی یا حداقل وحدت ملاک و تنقیح مناط، رشد، در مسئولیت کیفری نیز شرط است. سن ۱۸ سال اماره ای برای رشد است و رشد فرد برای مسئولیت کیفری باید احراز شود. در نوشتار حاضر ضمن تبیین معانی، برای اثبات این مدعا به روایات و قیاس اولویت در مساله رشد و کمال ­عقل استناد شده ­است.

مسئولیت ­کیفری, رشد, کمال ­عقل, بلوغ