لعیا پیربداقی - Department of Horticultural sciences, Saba institute of higher education, Urmia, Iran
ابوالفضل علیرضالو - Department of Horticultural science, Faculty of Agriculture, Urmia University, Urmia, Iran
قادر قاسمی - Dept. Horticultural science, Faculty of Agriculture, Tarbiat Modares University (TMU), Tehran, Iran

چکیدهسابقه و هدف: سنجد با نام علمی Elaeagnus angustifolia از تیره Elaeagnaceae از گیاهان دارویی مهم است. با توجه به اینکه گونه E. angustifolia در شهرستان ارومیه برای کشت، بهره­برداری و استفاده در صنایع غذایی و دارویی کشور مورد توجه جدی قرار نگرفته است، بنابراین ارزش دارویی ژنوتیپ­ها و گونه­های آن در این منطقه مشخص نیست. این تحقیق با هدف بررسی تنوع فیتوشیمیایی، آنتی­اکسیدانی و مورفولوژیکی ژنوتیپ­ها در شهرستان ارومیه انجام شد.مواد و روش­ها: در این مطالعه میوه ۱۰ ژنوتیپ سنجد ˊAnabiˊ منطقه ارومیه جمع آوری شد و تنوع ژنوتیپ ها بر اساس صفات طول و وزن میوه، محتوای فنول کل، فلاونوئید و اسید آسکوربیک و فعالیت آنتی اکسیدانی ارزیابی شدند. رنگ میوه توسط دستگاه HunterLab اندازه­گیری شد. محتوای فنول کل، فلاونوئید و اسید آسکوربیک کل با استفاده از فولین­سیوکالتیو، کلرید­آلومینیوم و ۲,۶-Dichlorophenolindophenol اندازه­گیری گردید. فعالیت آنتی­اکسیدانی با استفاده از ۲،۲-دی فنیل-۱-پیکریل هیدرازیل (DPPH) اندازه­گیری شد. داده ها تجزیه واریانس شدند و مقایسه بین ژنوتیپ ها به روش دانکن انجام شد. تجزیه خوشه­ای ژنوتیپ­ها و همبستگی پیرسون با استفاده از صفات مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی انجام گردید.یافته ها: نتایج این تحقیق نشان داد که بیشترین مقدار طول میوه مربوط به G۲ با ۴۳/۲۲ میلی­متر بود. نتایج این مطالعه نشان داد که ژنوتیپ­های مختلف از نظر صفات مورفولوژیکی مانند وزن میوه تفاوت معنی­داری با هم داشتند. در اندازه­گیری وزن میوه، بیشترین وزن میوه با مقدار ۱۸/۳ گرم مربوط به G۵ بود. وزن میوه بیشترین تاثیر را بر عملکرد دارد. رنگ یکی از مهمترین خصوصیات مورفولوژیکی میوه سنجد است. در اندازه­گیری رنگ میوه، بیشترین مقدار * L با مقدار ۶/۳۹ مربوط به G۲، بیشترین مقدار *a با مقدار ۷/۲۴ مربوط به G۷ و بیشترین مقدار *b با مقدار ۲/۱۹ مربوط به G۲ بود. پس از محاسبه کروما، بیشترین مقدار کروما با مقدار ۹۴/۲۷ در G۱۰ مشاهده شد. بیشترین میزان Hue با ۳۶/۵۵ درصد مربوط به G۲ بود. بیشترین مقدار فنول کل، فلاونوئیدها و اسید آسکوربیک به ترتیب با ۵۸/۳۳ میلی­گرم اسید گالیک در ۱۰۰ گرم وزن تر میوه در ژنوتیپ ۱۰ (G۱۰)، ۱۱/۲۱ میلی­گرم کوئرستین در ۱۰۰ گرم وزن تر میوه در ژنوتیپ ۱۰ (G۱۰) و ۵/۴۲ میلی­گرم اسید آسکوربیک در گرم وزن تر میوه در ژنوتیپ۱ (G۱) مشاهده شد. همچنین ظرفیت آنتی­اکسیدانی میوه با استفاده از DPPH نشان داد که فعالیت آنتی­اکسیدانی این ژنوتیپ­ها بین ۱۷/۲۱ تا ۸۱/۳۳ درصد متغیر بود. تجزیه خوشه­ای داده­های مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی نشان داد که ژنوتیپ­های مورد بررسی در این تحقیق در دو گروه جداگانه قرار گرفتند که از میان آنها گروه دوم (ژنوتیپ­های ۱، ۶، ۷، ۸، ۹ و ۱۰) دارای بیشترین فنول، فلاونوئید و ویتامین ث و فعالیت آنتی­اکسیدانی بودند. نتایج همبستگی در بین خصوصیات فیتوشیمیایی نشان داد که فعالیت آنتی اکسیدانی با میزان محتوای فنول، فلاونوئید و اسید آسکوربیک کل همبستگی مثبت و معنی­داری داشت.نتیجه­گیری: نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که ژنوتیپ­های مختلف سنجد، به­ویژه ژنوتیپ­های موجود در گروه دو دارای مقادیر قابل توجهی ظرفیت آنتی­اکسیدانی و ترکیبات فنولی بودند که می­توانند در صنایع غذایی و دارویی مورد استفاده قرار گیرند. با توجه به نتایج، در بین ژنوتیپ­های گروه یک، ژنوتیپ (G۱۰) را می­توان به عنوان ژنوتیپ برتر پیشنهاد داد.

genotype, diversity, Elaeagnus angustifolia, Medicinal plants, phytochemical