فرحناز نریمانی - MSc. Graduated, Department of Horticultural Sciences, Faculty of Agriculture, University of Ilam, Ilam, I.R. Iran.
جواد عرفانی مقدم - Assoc. Prof., Department of Horticultural Sciences, Faculty of Agriculture, University of Ilam, Ilam, I.R. Iran.
علی اشرف مهرابی - Assoc. Prof. Dept. Biotechnology, Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, I.R. Iran.

در این پژوهش، ۴۴ ژنوتیپ و رقم از سه گونه متعلق به جنس Pistacia شامل P. atlantica  (۱۵نمونه)،P. khinjuk  (۲۳ نمونه) و P. vera  (۶ رقم) که از بخش های مختلف استان ایلام و سمنان جمع آوری شده بودند بر اساس صفات برگ و میوه ارزیابی شدند. نتایج ارزیابی صفات ریختی نشان داد تنوع (ضریب تغییرات فنوتیپی) بالایی در صفات مرتبط با میوه در مقایسه با صفات برگ بین گونه ها وجود داشت. نتایج تجزیه به عامل ها نشان داد، ۳ عامل اصلی ۰۴/۹۴% واریانس کل بین نمونه ها را توجیه نمودند. در تجزیه به عامل  ها، وزن میوه، قطر و طول میوه، وزن مغز و وزن پوسته سخت جزء صفات مهم و تاثیر گذاری بودند که در عامل اول قرار گرفتند و نزدیک به ۵۲%  واریانس کل را توجیه نمودند. نتایج به دست آمده از تجزیه خوشه ای، نمونه های مورد بررسی را به سه گروه اصلی تقسیم کرد به طوری که نمونه های متعلق به هر گونه در گروه های مجزا تفکیک شدند. همچنین، در بخش دوم این آزمایش، تنوع ژنتیکی بین نمونه ها با ۱۲ آغازگر RAPD بررسی شد. در مجموع ۷۱ آلل شناسایی شدند و اندازه آلل ها در محدوده ۲۸۰ تا ۲۵۰۰ جفت باز متغیر بود. تعداد آلل مشاهده شده برای هر مکان از ۴ (OPA-۱۶ و OPA-۱۸) تا ۹ (Customprimer) آلل با میانگین ۹۱/۵ آلل برای هر مکان بود. شاخص محتوی چندشکلی (PIC) برای مکان OPB-۱۴ بیشترین (۴۸۳/۰) و برای مکان OPA-۱۳ کمترین مقدار (۰۸۹/۰) و میانگین آن ۳۵/۰ در بین همه مکان های RAPD بود. دامنه تشابه ژنتیکی ژااکارد میان نمونه ها از ۲۷/۰ تا ۸۴/۰ ثبت شد. نتایج حاصل از این پژوهش، در طبقه بندی، حفاظت و شناسایی منابع ژنتیکی پسته کمک می کند و میتواند در برنامه های به نژادی این محصول موثر باشد.

Allele, cluster analysis, Genetic diversity, Morphometric variation, Polymorphism