B. Yousefi - Assoc. Prof., Research Division of Natural Resources, Kurdistan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, AREEO, Sanandaj, I.R. Iran. E mail: bayzidyousefi@yahoo.com
S.R. Tabaei Aghdaei - Prof., Biotechnology Research Department, Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, .I.R. Iran.

به منظور ارزیابی تنوع ژنتیکی گونه مهم معطر و دارویی گل­محمدی (Rosa damascena)، ۳۸ ژنوتیپ این گونه برای بررسی تنوع صفات فنولوژیکی و مورفولوژیکی (دوره گلدهی، ارتفاع پایه، قطر تاج پوشش گیاه، تعداد برگ در پایه، سطح کل سبز گیاه، تعداد گل در پایه، متوسط وزن تر و درصد ماده خشک گل و عملکرد گل در پایه) در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار طی سالهای ۸۷- ۱۳۸۳ در نهالستان تحقیقاتی زاله سنندج ارزیابی شدند. نتایج نشان داد که بین ژنوتیپ­ها از لحاظ صفات مورد بررسی اختلاف معنی­دار (۱%≤ p) وجود داشت. میانگین کل عملکرد گل تازه ۴/۲۴۲۷ گرم در پایه و ژنوتیپ­های متعلق به نواحی معتدله، سردسیری و مرطوب کشور نسبت به ژنوتیپ­های با منشا مناطق گرم و خشک عملکرد گل کمتری داشتند. عملکرد گل با ارتفاع و قطرتاج، تعداد برگ و سطح سبز پایه و تعداد گل در پایه همبستگی مثبت و معنی­دار (۰۱/۰≥p ) نشان داد. برازش رگرسیون گام به گام نشان داد که تعداد و وزن گل در جهت مثبت و سطح سبز گیاه و دوره گلدهی در جهت منفی اجزاء اصلی عملکرد گل بودند. گروه بندی تجزیه خوشه­ای (CA)، با تفکیک بر مبنای عملکرد گل و خصوصیات مناطق منشا ژنوتیپ­ها مطابقت نسبی داشت. نتایج تجزیه به مولفه­های اصلی (PCA) با نتایج CA مطابقت بالایی نشان داد اما تفکیک ژنوتیپی در تجزیه PCA واضح تر بود. نتیجه کلی این تحقیق و تجزیه­های CA و PCA بر وجود تنوع ژنتیکی غنی بین ژنوتیپ­ها از لحاظ صفات فنولوژیکی و مورفولوژیکی و امکان استفاده از این تنوع در اصلاح گل محمدی مانند بهبود عملکرد گل از طریق گزینش­های مستقیم و غیرمستقیم (از طریق اجزاء عملکرد گل) و یا هیبریداسیون ژنوتیپ­های با فاصله ژنتیکی دورتر به منظور استفاده از هتروزیس بالاتر دلالت داشت.

cluster analysis, Correlation coefficient, Principal component analysis, stepwise regression