S. Sakhavat - دانش آموخته کارشناسی ارشد جنگل داری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
Omid Esmael zadeh - عضو هیات علمی گروه جنگلداری ، دانشگاه تربیت مدرس
M. Jebelli - کارشناس ارشد پژوهشی، موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

DOR: ۹۸.۱۰۰۰/۱۷۳۵-۰۸۹۱.۱۳۹۸.۲۷.۷۳.۵۳.۱.۱۵۷۵.۱۵۸۳  شب­ خسب یکی از گونه ­های درختی نیام­دار بومی جنگل­های جلگه ­ای و پایین­ بند ناحیه هیرکانی است که به دلیل ابتلا به بیماری­ قارچی دچار صدمات زیادی شده است. در این تحقیق، امکان استفاده از فناوری فراسرد برای ذخیره­ سازی بذرهای شب ­خسب مورد بررسی قرار گرفت. جمع آوری بذر از تعداد ۱۰ پایه درختی از جنگل­های پایین­بند حوزه غرب هراز واقع در استان مازندران انجام شد. به منظور امکان ­سنجی قابلیت نگهداری بذرهای شب ­خسب در شرایط فراسرد از نتایج خصوصیات جوانه ­زنی بذرهای شب­ خسب در دو حالت نگهداری در شرایط فراسرد (۱۹۶- درجه سانتی­گراد) با چهار پیش ­تیمار آماده ­سازی­ شامل: ویتریفیکاسیون، گلیسرول ۳۰ درصد، کاهش رطوبت و بدون پیش ­تیمار به همراه تیمار شاهد (نگهداری در شرایط خشک و دمای ۱۵ درجه سانتی­گراد) استفاده شد. بذرها پس از نگهداری یک هفته و یک­ماه در شرایط فراسرد خارج و در آب ۴۲ درجه سانتی­گراد (شوک حرارتی) قرار داده شدند. سپس برای جوانه­ زنی درون پتری دیش قرار گرفته و به ژرمیناتور با دمای ۲۲+ درجه سانتی گراد منتقل گردیدند. ثبت و شمارش بذرهای جوانه زده بصورت روزانه تا زمانی که دیگر هیچ بذری جوانه نزد انجام شد. نتایج تحلیل واریانس دو­طرفه و آزمون مقایسه میانگین دانکن نشان داد که صفات مختلف جوانه زنی بذرهای شب­خسب در ۴ پیش­تیمار مربوط به فراسرد با تیمار شاهد تفاوت فاحشی نداشت. ازاین رو نتیجه­ گیری ­شد که نگهداری بذرهای شب­خسب در شرایط فراسرد امکان­پذیر است. نتایج این تحقیق همچنین تصریح می­ کند که بذرهای گونه شب­خسب به دلیل داشتن پوسته سخت بذر و محتوای رطوبتی بسیار پایین می­ توانند بدون استفاده از مواد ضدانجماد (بدون پیش ­تیمار) در دمای ۱۹۶- درجه سانتی­گراد نگهداری شوند. ازاین رو می­توان بدون انجام پیش­ تیمار نسبت به ذخیره­ سازی بذرهای شب­خسب در شرایط فراسرد اقدام نمود و بانک بذر فراسرد را به عنوان راهبردی موثر برای حفاظت از ظرفیت ژنتیکی این گونه ارزشمند در سطح جنگل­های هیرکانی پیشنهاد کرد

بانک بذر فراسرد, جوانه زنی بذر, شب خسب, کاهش رطوبت, گلیسرول, ویتریفیکاسیون