nastaran mehri rad - نویسنده مسئول مکاتبات، کارشناس ارشد، جنگل شناسی و اکولوژی جنگل، دانشکده علوم جنگل، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی، گرگان، پست الکترونیک: nastaranmehrirad۹۱@yahoo.com
vahideh payam nour - استادیار، دانشکده علوم جنگل، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی، گرگان
jamileh nazari - دانشجوی دکترا، دانشکده علوم جنگل، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی، گرگان

گیاهان به‎علت داشتن متابولیت­های ثانویه، اهمیت جهانی و کاربرد وسیعی در زمینه­های گوناگون دارند. جنستوس (Betula) حاوی متابولیت­های ثانویه به­ویژه ترپن­ها است که خاصیت پیش­گیری کننده سرطان پوست و درمان‎کنندگی بیماریHIV، هپاتیت و مالاریا را دارد. یافتن جایگزین مناسب برای داروهای مصنوعی با گیاهان دارویی با توجه به محدود بودن تعداد پایه­ها و در معرض خطر انقراض قرار گرفتن گونه های گیاهی مورد نظر امری ضروریست. با مدنظر قراردادن مشکلات مربوط به تکثیر و تولید گیاهان دارویی، زراعی و جنگلی، از روش­های دیگری نظیر کشت­های درون شیشه­ای با اعمال محرک­های تولیدی، برای به‎دست آوردن این مواد موثره گیاهی می­توان استفاده کرد. هدف از انجام پژوهش حاضر، ارزیابی تاثیر تیمار نور و تاریکی بر میزان تولید ماده موثره بتولین در کالوس­های القا شده چهار ماهه پس از کشت ریزنمونه­های برگ گونه­B. litwinowii در شرایط درون شیشه­ای بود. ریزنمونه­ها از برگ­های جوان پایه­های مادری بالغ (بالای ۲۵ سال) و نهال­های پنج ساله از رویشگاه سنگده فریم در فصل تابستان تهیه و در محیط کشت WPM در شرایط نور و تاریکی کشت داده­ شدند. به منظور تجزیه و تحلیل کالوس­زایی از آزمون t مستقل غیر­جفتی با پنج تکرار و برای تجزیه میزان بتولین، از منحنی کالیبراسیون حاصل از تزریق محلول استاندارد با استفاده از دستگاه HPLC استفاده شد. نتایج نشان داد شرایط نوری ۱۶ ساعت روشنایی و ۸ ساعت تاریکی با نور سفید و شدت ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ لوکس برای کالوس­دهی ریزنمونه­ها بسیار ضروری بوده و زمانی که ریزنمونه از پایه مادری مسن­تر تهیه شد، میزان بتولین القاء شده بیشتری (سه­ برابر) حاصل شد.