M. Ziaei nasab - موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع، تهران ، صندوق پستی ۱۱۶ – ۱۳۱۸۵
A.A. Jafari - استاد پژوهش و رئیس بانک ژن موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور

شبدر قرمز یکی از مهمترین لگوم های علوفه ای چند ساله است که در مراتع ایران به صورت طبیعی رشد می کند. به منظور بررسی و تشریح روابط میان عملکرد علوفه خشک و عملکرد بذر با سایر صفات وابسته به آنها، ۹ جمعیت شبدر قرمز در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار در سالهای ۱۳۸۱-۱۳۸۲ در مجتمع تحقیقاتی البرز (کرج) مورد ارزیابی قرار گرفتند. تجزیه همبستگی فنوتیپی نشان داد که عملکرد علوفه با صفات اندازه برگ، طول میانگره، طول دمبرگ، ارتفاع کانوپی، دیرزیستی و تعداد ساقه در بوته همبستگی مثبت و معنی دار دارد. ضریب همبستگی میان عملکرد بذر و صفات تعداد ساقه در بوته، دیرزیستی و تعداد بذر در گل آذین نیز مثبت و معنی دار بود. با استفاده از تجزیه رگرسیونی گام به گام سهم هر یک از صفات که بیشترین تاثیر را در عملکرد بذر و علوفه داشتند مشخص گردید. صفات تعداد ساقه در بوته، تعداد بذر در گل آذین، دیرزیستی، تعداد گل آذین در ساقه، طول میانگره و تعداد گلچه در گل آذین بیشترین تاثیر را در عملکرد علوفه داشتند و بیش از ۹۹ درصد از تغییرات آن را توجیه نمودند. بر اساس تجزیه علیت، صفات دیرزیستی و طول میانگره بیشترین اثر مستقیم و مثبت را بر افزایش عملکرد علوفه داشتند. دو صفت تعداد بذر در گل آذین و تعداد گل آذین در ساقه اثر مستقیم منفی نشان دادند، ولی از طریق افزایش دیرزیستی و طول میانگره، به طورغیرمستقیم باعث افزایش عملکرد علوفه گردیدند. با توجه به اینکه ضریب همبستگی و ضریب علیت دو صفت دیرزیستی و طول میانگره مثبت بودند بنابراین می توان از این دو صفت به عنوان دو شاخص مهم در افزایش عملکرد علوفه استفاده نمود. برای عملکرد بذر، صفات تعداد بذر در گل آذین، وزن هزار دانه، تیپ رشد، تعداد گل آذین در ساقه و تعداد گلچه در گل آذین به مدل رگرسیونی وارد شدند (۹۸/۰R۲=) که صفت تعداد بذر در گل آذین بیشترین اثر مستقیم را مثبت بر افزایش عملکرد بذر داشت و چون اثر کل آن نیز معنی دار بود بنابراین تعداد بذر در گل آذین به عنوان مهمترین صفت برای افزایش عملکرد بذر شناخته شد. وزن هزار دانه اگرچه به صورت مستقیم باعث کاهش عملکرد بذر شد، اما به صورت غیر مستقیم با افزایش تعداد بذر در گل آذین موجب افزایش تولید بذر گردید.

شبدر قرمز, عملکرد علوفه, عملکرد بذر, تجزیه همبستگی, تجزیه رگرسیون و تجزیه علیت