اشرف ترکیان - گروه زمین شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران
لیلا شمس - گروه زمین شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

انکلاوها، اطلاعات ارزشمندی در زمینه منشا و نحوه جایگیری ماگماها، ماهیت سنگ میزبان و سن نسبی توده­ها، دینامیک اتاق ماگمایی و پلوتون­های در حال سرد شدن و انواع واکنش­های داخل ماگما در اختیار زمین شناسان قرار می­دهند. توده مورد مطالعه در شمال شرق سنقر و در پهنه سنندج - سیرجان با سن نسبی ائوسن بالایی تا اولیگوسن پایینی دارد. هدف از این پژوهش، بررسی روابط صحرایی و مطالعات میکروسکپی و نیز شیمی آمفیبول­های سنگ میزبان و انکلاوها، در راستای محاسبه دما و فشار هر دو انکلاو و میزبان می­باشد. منطقه مورد مطالعه از گرانودیوریت - گرانیت و دیوریت تشکیل شده است. سنگ­های دیوریتی، به صورت انکلاو ریز و درشت با حاشیه­های واضح و اندازه­ متغیر رخنمون دارد. این انکلاوها عمدتا زاویه­دار بیضی و بی­شکل با حاشیه تماس غالبا انحنادار می­باشند. مواد و روش­ها این پژوهش بر مبنای مطالعات نقشه­های زمین­شناسی، بازدید صحرایی، تهیه مقاطع نازک و مطالعات ژئوشیمیایی انجام گرفته است. کانی­های پلاژیوکلاز و آمفیبول در مرکز تحقیقات و فرآوری مواد معدنی ایران با استفاده از دستگاه تجزیه نقطه­ای، در بازه زمانی تابش الکترونی ۱۵- ۲۰ ثانیه و جریان ۲۰ nA آنالیز شده­اند. نتایج و بحث سنگ­های میزبان: سنگ­های گرانودیوریتی با فراوانی زیاد، دانه متوسط و بافت گرانولار هستند و گرانیت­ها متوسط تا درشت دانه و دارای بافت گرانولار است. پلاژیوکلاز(۴۲-۳۰ درصد) با منطقه­بندی و ارتوکلاز(۲۵-۱۸ درصد) و کوارتز(۳۰-۲۳ درصد) و مقداری کانی فرعی آمفیبول، اسفن، بیوتیت، آپاتیت، زیرکن و اکسیدهای فلزی سنگ­های میزبان را تشکیل می­دهند. بافت­های میرمکیت، گرانوفیری، پوئی­کیلیتیک و پرتیتی نیز مشهود است. انکلاها: ترکیب انکلاو دیوریتی (تا کوارتز دیوریتی) شامل پلاژیوکلاز (۵۰ تا۶۰ درصد)، آمفیبول (۱۵ تا۲۰ درصد)، پتاسیم فلدسپار (کمتر از ۵ درصد)، کوارتز (۳ تا ۱۵ درصد) و کانی­های فرعی آپاتیت، اسفن و کانی­های فلزی است. بافت میکروگرانولار ­شود. گاهی منطقه­بندی شیمیایی که نشان­دهنده عدم تعادل شیمیایی در محیط تشکیل آنهاست مشهود می­باشد.   شیمی بلورها آمفیبول: به­طور تقریبی در تمامی ترکیبات سنگ­های میزبان و انکلاو وجود دارد و از هر یک ۴ نمونه  (مجموعا ۸ نمونه) انتخاب  و  تجزیه شدند. مطابق نمودار  Siدر برابر Ca+Na+K، آمفیبول­ها در سنگ­های میزبان سرشت آذرین دارند. در میزبان و انکلاو دیوریتی آمفیبول­ها از نوع کلسیک و متعلق به گرانیتویئدهای تیپ I می­باشند بر پایه نمودارهای لیک و همکاران آمفیبول­های سنگ میزبان از نوع منیزیوهورنبلند و هاستینگزیت و در انکلاوها، از نوع منیزیوهورنبلند و ادنیت هستند. پلاژیوکلاز: ترکیب پلاژیوکلازهای گرانیت، آلبیت با دامنه تغییرات محتوی آنورتیت ۴ تا ۵ درصد و گرانودیوریت آلبیت تا الیگوکلاز هستند اما در انکلاوهای دیوریتی الیگوکلاز تا لابرادوریت و محتوای آنورتیت ۲۰ تا ۵۵ درصد است. در هر دو انکلاو و میزبان ترکیب پلازیوکلازهای منطقه­بندی شده بازتاب­دهنده تغییر ناشی از اختلاط/آمیختگی ماگمایی خواهد بود. واکنش انحلالی پلاژیوکلازهای کلسیک­تر با یک گدازه­ی سدیک­تر، پلاژیوکلازی را به وجود می­آورد که نسبت به انواع اصلی (یعنی ترکیب هسته) از آنورتیت کمتری برخوردار است اما نسبت به مایع ماگمایی همزیست خود ممکن است کلسیک­تر نیز باشد. عدم تعادل بافتی و ترکیبی قابل توجه بین هسته کلسیک و پوشش سدیک آن، به شدت بر اختلاط/آمیختگی ماگمایی دلالت دارد و البته ماندگاری و حفظ علائم، مستلزم تبلور سریع و اختلاط ناکامل است. میانگین فشار محاسبه شده برای سنگ­های میزبان گرانیتی و گرانودیوریتی به ترتیب ۲۳/۴ و ۳۱/۱ و میانگین در زمان جایگزینی توده میزبان ۷۷/۲ کیلوبار به دست آمده است. اما انکلاوها دارای فشار ۴۶/۲ کیلوبار هستند. دما از جمله مولفه­هایی است که بر محاسبه فشار تاثیر دارد و در دماهای بالا، افزایش آلومینیوم تتراهدری در هورنبلند افزایش می­یابد و به تبع آن، باعث افزایش آلومینیوم کل و افزایش فشار حاکم بر تبلور کانی و جایگزینی ماگما می­گردد که این مورد در خصوص انکلاوها صادق می­باشد. نتیجه­ گیری ویژگی­های ماکروسکوپی و میکروسکوپی این انکلاوها از جمله اندازه دانه، مورفولوژی، وجود سطح تماس و شکل­های مختلف انکلاوها، حضور بلورهای کشیده، شکل دار پلاژیوکلاز، آپاتیت­های سوزنی و در نهایت بافت­های میکروگرانولار و پوئی کلیتیک، نشانگر آن است که این انکلاوها، حاصل انجماد سریع و محصول آمیختگی ماگمای فلسیک و مافیک در منطقه مورد مطالعه می­باشند.

آمیختگی ماگمایی, انکلاو, دیوریت, گرانیتوئید, منطقه بندی