از زوپیر تا شاه نصرانی گداز؛ بن مایه نیرنگ در چهار روایت تاریخی و ادبی

ادبیات از آن رو که تجلی گاه و بازتاب دهنده واقعیت های زندگی و آرمان های انسان است، پیوسته تحت تاثیر تاریخ قرار می گیرد؛ از این رو، می توان ریشه بسیاری از داستان ها و روایت های ادبی را در حوادث و روایت های تاریخی جست و جو کرد. در این پژوهش، بر چهار روایت تاریخی و ادبی که نوع خاصی از نیرنگ و فریب که با آسیب رساندن به خود همراه است، بن مایه یا موضوع مکرر آن ها به شمار می آید، تمرکز می کنیم: روایت تاریخی زوپیر مربوط به عصر هخامنشی، روایت تاریخی رزم پیروز با هپتالیان مربوط به دوران ساسانی، داستان زاغان و بومان در کلیله و دمنه بهرام شاهی و داستان شاه نصرانی گداز در دفتر نخست مثنوی معنوی. در راستای به دست دادن یک دید جامع، در ابتدا خلاصه ای از هر یک از این چهار روایت بیان می نماییم (سطح توصیفی پژوهش) و سپس به تبیین اشتراکات و افتراقات آن ها می پردازیم (سطح تحلیلی پژوهش). گردآوری داده ها در پژوهش حاضر، متناسب با موضوع و روش آن، به شیوه کتابخانه ای صورت پذیرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهند که توطئه اصلی در این چهار روایت یکسان است؛ اما پردازش آن ها متفاوت است. افزون بر این، می توان روایت تاریخی زوپیر را منبعی کهن برای سه روایت دیگر دانست؛ منبعی که تا کنون مورد غفلت واقع شده است.

Keywords:

بن مایه , تحلیل تطبیقی , زوپیر , کلیله و دمنه , مثنوی , نیرنگ