رسول مزرئی - سطح ۴ حوزه و مدیر مرکز تخصصی مذاهب اسلامی (سطح۳) حضرت ولی عصر(عج) گرگان، ایران
حسن رضایی هفتادر - دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران، ایران (نویسنده مسئول)
صفر نصیریان - استادیار گروه آموزش معارف اسلامی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

مقاله پیش رو، به بررسی دیدگاه الکساندر دی.کنیش (Alexander D. Knysh)، نویسنده مقاله «تصوف و قرآن» در دائره المعارف قرآن لایدن درباره روش تفسیری غزالی و ابن عربی می پردازد. کنیش با استناد به ظاهر برخی از متون غزالی، تفسیر یا تاویل از نگاه وی را همانند تعبیر و تاویل خواب و رویا دانسته است. این نظریه، از نظریه برخی از فیلسوفان متقدم همچون ابن سینا سرچشمه می گیرد که تفسیر قرآن را رمزگشایی از باطن و حقیقت آن دانسته اند. همچنین کنیش، ابن عربی را به بیان نکردن روش تفسیری و پیروی نکردن از منطق متعارف فهم متن و نیز به خدمت گرفتن قرآن در جهت اثبات نظریه وحدت وجود متهم کرده است. نگارنده با استناد به آثار غزالی و ابن عربی و با روش تبیینی - تحلیلی، به این نتیجه رسیده است که غزالی نیز همچون اهل معرفت، تاویل را به معنای عبور از ظاهر به باطن کلام دانسته و به ابقاء ظواهر آیات معتقد است، نه اینکه ظاهر فقط درحد رمزگشایی از باطن باشد. همچنین تفاسیر ابن عربی روش مند بوده و او در تفسیر و تاویل آیات قرآنی، از هر دو روش علمی و شهودی بهره برده و در لابه لای تفاسیر خود، به مبانی و ملاک های تفسیر عرفانی اشاره کرده و نیز با کشف و شهود، به نظریه وحدت وجود رسیده و پس از تبیین فلسفی آن و بیان فروعات و لوازمش، از آن در تفسیر آیات متشابه و رفع تناقضات ظاهری قرآن بهره جسته و تفاوت آشکاری است بین مستند سازی و تفسیر به رای.

الکساندر دی.کنیش, غزالی, ابن عربی, تاویل, تعبیر رویا, وحدت وجود