ولی الله شرف - گروه زبان و ادبیات فارسی. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی. دانشگاه فردوسی. مشهد. ایران
سلمان ساکت - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

رساله های فارسی جلال الدین دوانی از جمله مهم ترین آثار دوره تیموری به شمار می روند که بر ادب حکمی و عرفانی پس از خود بسیار تاثیرگذار بوده اند؛ بنابراین وجود متنی مستند، منقح و کامل از آنها بسیار حایز اهمیت است. اگرچه غالب رساله های فارسی دوانی دست کم یک بار در ایران به چاپ رسیده اند، نارسایی هایی روش شناختی در تصحیحات ارائه شده وجود دارد. این نارسایی ها بیشتر از رهگذر بی توجهی به مرحله نسخه شناسی علمی به این تصحیحات راه یافته است. برای انجام تصحیح علمی، ضروری است که مصحح علاوه بر رعایت ضوابط «تصحیح متن» و «تحقیق در اثر»، به نسخه شناسی تاریخی و تطبیقی متنی که در صدد تصحیح آن است، اقدام کند. در صورتی که مصحح ابتدا بر اساس نسخه شناسی تاریخی، قدیم ترین دست نویس اثر را به دست آورد و بر پایه نسخه شناسی تطبیقی، صحیح ترین و کامل ترین دست نویس های متن را شناسایی کند، می توان نسخه شناسی او را علمی دانست. گذری بر رساله های فارسی چاپی دوانی نشان می دهد که همگی فاقد نسخه شناسی تاریخی و نسخه شناسی تطبیقی کامل هستند و غالبا بر اساس نسخه های کم اعتبار به روش اجتهادی یا التقاطی به انجام رسیده اند و این امر موجب خدشه به مراحل بعدی تصحیح شده است. در واقع انتخاب دست نویس های متاخر (یا بی تاریخ) و ناصحیح و ناقص، انواع اشکال و ناتمامی در فرایند تصحیح رساله ها به همراه داشته است. از این رو نویسنده در این مقاله کوشیده است تا ضمن معرفی کهن ترین نسخه های رساله های فارسی چاپی دوانی، با تبیین نارسایی های روش شناختی و کاستی های نسخه شناختی موجود در آن رساله ها، ضرورت تصحیح انتقادی آنها را گوشزد کند.

ضرورت تصحیح, جلال الدین دوانی, نسخه های عصری, نسخه شناسی تاریخی, نسخه شناسی تطبیقی