سیدعلی حسینی - کارشناسی ارشد حقوق خصوصی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات

تحولات دنیای مدرن، استفاده گسترده از فضای دیجیتال و گره خوردن زندگی روزمره انسانها با این فضا و رقومی شدن نیازهای بشری ، سبب گردیده است که قانونگذار تدابیری جهت حمایت از این فضا و همچنین حمایت از حقوق متصور برای بشر در این فضا به سبب قانونگذاری بیندیشد و محققان جهت پژوهش در این حوزه ترغیب شوند. از جمله این حقوق، حقوق مالکیت ادبی و هنری است . فضای دیجیتال بنا بر ذات و ماهیت اش که متفاوت با فضای مرسوم فیزیکی است ، علاوه بر ایجاد تفاوتی در اعمال حقوق به رسمیت شناخته شده در رشته مالکیت ادبی و هنری ، مصادیق آن را (برای مثال اشتراک گذاری ، ایمیل نمودن، بلوتوث نمودن و ... برای حق تکثیر(نیز گسترش داده است . به همین دلیل امکان نقض این حقوق نیز گسترش پیدا می کند و کاربران این محیط ممکن است در صورت آشنا نبودن با این حقوق و مصادیق آن در فضای دیجیتال در مظان اتهام نقض حقوق مالکیت ادبی و هنری قرار گیرند. با این توضیح این سوال در ذهن کاربران ایجاد می گردد که آیا حقوق و استثنائاتی که قانونگذار در محیط فیزیکی برای حقوق مالکیت ادبی و هنری قائل است در فضای دیجیتال نیز قابل اعمال است ؟ و آیا این عرصه حقوق و استثنائات خاص خود را می طلبد؟ لذا پاسخ و تبیین این سوال می تواند جهت جلوگیری از نقض این حقوق راه گشا باشد. در این جهت باید ابتدا آثار مورد حمایت حقوق مالکیت ادبی و هنری و شرایط حمایت از آن را شناخت و سپس حقوق آثار ادبی و هنری که قرار است به استثنائات آن پرداخته شود را بررسی نمود و نهاتای به استثنائات این حقوق در فضای دیجیتال پرداخت تا پاسخی قانع کننده به پرسش های مذکور داد. این استثنائات یا بنابر دلایل اقتصادی ، اجتماعی ، حقوقی توسط قانونگذار وضع گردیده و یا به علتهای دیگر از جمله عرف تبدیل به استثناء شده است . استثنائات حقوق مالکیت ادبی و هنری در محیط دیجیتال خود به دو دسته »استثنائات مشترک با فضای فیزیکی « و »استثنائات مختص فضای دیجیتال« تقسیم می گردد، وجود این استثنائات سبب گردیده تا حمایت حداکثری از این حقوق کاسته شود. در این پژوهش لوایح مرتبط که در مجلس شورای اسلامی نیز مطرح است مورد نقد و ارزیابی قرار می گیرد.

استثنائات، اشتراک گذاری ، حقوق مالکیت ادبی و هنری