محمدلطیف رئیسی - دانش آموخته کارشناسی ارشد ادبیات عرب، ایران
اسرین رسولیان

جریان سیال ذهن پیش از آنکه تکنیکی در داستاننویسی مدرن محسوب شود، اصطلاحی روانشناسانه بود که ویلیام جونز روانشناس آمریکایی ، در باب چگونگی شکل گیری خاطرات، افکار، رویاها و احساسات درونی انسان به کار برد. بعدها نویسندگانی که بنیان خلق آثار خود ذهن آدمی قرار دادند و به دنیای درونی و اندیشه ها و عواطف فردی او روی کار آوردند، از این اندیشه سود بردند و جریان سیال ذهن را به عنوان شیوهای از داستاننویسی بکار گرفتند. حوزههایی که این شیوه از داستان با آن سر و کاردارد به طورکلی : ذهن و واقعیت ذهنی ، حالت ها و نمودهای حیاتی درونی و خویشتن حقیقی انسان، همچون افکار، احساسات، تخیلات و رویاها را در برمی گیرد. همچنین زمانی حسی (غیرتقویمی ) که زمانی درونی و حلقوی است و زبان پیچیدهای که با زبان معمولی و روزمره تفاوت دارد. عنصر زمان در رمان ساعت بغداد، اثر شهد الراوی (۱۹۸۶)، نویسنده جوان عراقی ، جایگاه مهمی دارد چرا که زمان روایت در این داستان همواره میان حال و گذشته و گاه حتی در آینده در جریان است و در حقیقت می توان گفت به سبب این نوسانات زمانی و حرکت داستان میان حال و گذشته داستان دچار زمانپریشی بسیاری است . چهرههای مختلف و صداهای متنوع یک انسان، تضادهای روحی انسانی که با پناه بردن به نیروهای خلاق درونی بر این تضاد پیروز شده است ، پیوند خود آگاه و ناخودآگاه، ذهن و عین ، واقعیت و رویا، درهم ریزی زمان و... ازنمودهای برجسته جریان سیال ذهن در این مقاله است . در این مقاله کوشش شده است تا با تکیه بر بعضی از عناصر »جریان سیال ذهن « و برجسته سازی آنها و رویکردهای آن پرداخته است .

جریان سیال ذهن ، رمان، ساعت بغداد، شهد الراوی