عبدالعلی لهسائی زاده - بخش جامعه شناسی دانشگاه شیراز

یکی از مباحث اصلی جامعه شناسی کشاورزی تحقیق در نظامهای بهره برداری کشاورزی است. از انجایی که بخش کشاورزی قسمت با اهمیت جامعه روستائی را تشکیل می دهد، لذا مطالعه ابعاد آن در جوامع پیرامونی مورد توجه خاص جامعه شناسان روستائی بطور کلی و جامعه شناسان کشاورزی بطور اخص قرار گرفته است. البته اهمیت موضوع زمانی بیشتر نمایان می گردد که بدانیم چگونه علوم دیگری مانند انسان شناسی و اقتصاد کشاورزی مقدار زیادی از انرژی تحقیقاتی خود را روی مطالعه ساختار اجتماعی و اقتصادی – تکنیکی جوامع کشاورزی مصرف می کند. بخش کشاورزی هر جامعه ای مبتنی بر نظام های بهره برداری تشکیل دهنده آن جامعه است. نظام های بهره برداری مانند هر جزء دیگری که از سیستم اجتماعی، تابعی از تغییر و تحولات کل سیستم اجتماعی می باشد. به عبارت دیگر پیدایش، استحکام و اضمحلال نظام های بهره برداری کشاورزی در چارچوب کلی روند توسعه هر جامعه ای رخ می دهد. از آجایی که روند توسعه خود نیز تابعی از عوامل اقتصادی، سیاسی و فرهنگی داخلی و خارجی است. لذا تغییرات در ساختارهای کشاورزی اثر خواهد گذاشت. انقلاب اسلامی ایران بعنوان یک پدیده اجتماعی اثرات خود را، با توجه به شرایط خاص مملکت و مرحله توسعه ایران، بر بخش کشاورزی گذاشته است و در واقع باعث تحولاتی در نظام های بهره برداری قبل از انقلاب گردیده است. به منظور دست یافتن به ساختار و روند تغییر و تحولات در نظامهای بهره برداری کشاورزی در ایران بعد از انقلاب، ابتدا باید مسئله زمین که محور اصلی در نظامهای بهره برداری کشاروزی است بررسی گردد. سپس چگونگی پیدایش نظامهای بهره برداری جدید (برای مثال مشاعها) بعد از انقلاب پی گیری خواهد شد. بدون شک پس از هر انقلابی نظامهائی وجو دارند که به حیات تولیدی خود ادامه می دهند، لذا تعیین و بررسی آنها از اهداف اصلی این مقاله است. همچنین در هر جامعه انقلابی، بر اساس ایدئولوژی حاکم و جو انقلابی ، نظامهای مورد برخورد شدید اعضاء جامعه قرار می گیرند که در این فرایند بسیاری از آنها یا از بین می روند و یا شدیدا تضعیف می گردند. اما از طرف دیگر تجربه انقلاب معاصر در بسیاری ازکشورهای پیرامونی نشان داده است که به نحوی و تحت شرایط خاصی، بسیاری از نظامهای از بین رفته یا تضعیف شده تجدید حیات می شوند و در بسیاری مواقع حتی قوی تر از قبل به فعالیتهای تولیدی خود ادامه میدهند.