ناصر بوعذار - کارشناس ارشد تاریخ مطالعات خلیج فارس ، دانشگاه شهید چمران اهواز

در فهم رابطه علیت در تاریخ ، گاه بر اثر عدم دست یابی به عامل اصلی یک واقعه ، تمییز علت و معلول مشکل شده و ابهام ایجاد شده، مورخ را به روی آوردن به علل واهی و غیر واقعی می کشاند. توالی و پیوستگی رخ دادن یک واقعه در تاریخ و یا تصادفی بودن آن، دو دیدگاه را به میان آورده و هر یک را به تفسیر وقایع با نظر به عقیده ای که ابراز می کند، به تدوین تاریخ کشانده است . استاد مطهری و زرین کوب،وجود رابطه علی و معلولی را در واقعه ای که در تاریخ به وقوع پیوسته و مورخ می خواهد بر اساس همین نقلیات، شیوه علمی را در تاریخ نگاری خویش به کار گیرد نقش آفرین می بینند. در ضمن ، ذوق مورخ را در صورتی که پیراسته از غرض ورزی و قوم مداری باشد، شرط لازم جهت اعتبار و مستند سازی نقل وقایع و احیا کردن دوباره اجزاء فراموش شده یک مجموعه می شمارند. بررسی دو دیدگاه نیز این نتیجه را به همراه داشت که تاریخ نگاری علمی ، به مواد و مصالح فنی و معتبری نیاز دارد که با نگرش ابزاری و آلی ، نقش تصحیح کننده و تکمیل کننده دارند؛ از آن جهت که ارائه گزارش صحیح از وقایع تاریخی ، نیاز به کارگیری ملزوماتی در جهت شناخت علمی رابطه علی و معلولی و هم چنین بررسی اسناد و تشخیص صدق و کذب گواهان و بازشناسی علل واقعی از غیر موثر دارد که از این نظر، صرف نگاه علی و معلولی به وقایع تاریخی کفایت نمی کند، بلکه این قدرت تخیل و ذوق مورخ است که نگاه استقلالی و مستندی به نگرش علی و معلولی در وقایع تاریخی می بخشد.

علل وقایع ، علت و معلول، تخیل و ذوق، تاریخ نگاری علمی