قباد سلیمی - هیات علمی دانشگاه/ گروه زراعت و اصلاح نیاتات، دانشکده کشاورزی، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، ایران.
فاطمه جوادی - دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه

سابقه و هدف: گیاه دارویی ریحان سبز (Ocimum basilicum L.) یکی از مهمترین گیاهان دارویی است که بومی مناطق گرمسیری از آفریقای مرکزی تا جنوب شرقی آسیا است و دارای خواص ضد میکروبی، آنتی اکسیدانی، ضد درد، ضد التهابی و غیره می باشد. تنش خشکی یکی از مهمترین عوامل غیرزیستی است که به شدت بر رشد و عملکرد گیاهان می تواند تاثیر منفی بگذارد. هدف از این مطالعه، بررسی اثر قارچ میکوریزا بر برخی خصوصیات فیزیولوژیک و بیوشیمیایی گیاه دارویی ریحان سبز (O. basilicum L.) تحت تنش خشکی است.مواد و روش ها: این آزمایش در گلخانه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه در سال ۱۴۰۱ انجام شد. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با دو فاکتور قارچ میکوریزا در سه سطح شامل شاهد (بدون تلقیح با قارچ)، قارچ گونه گلوموس اتونیکاتوم (Glomus etunicatum) و قارچ گونه گلوموس موسه (G. mosseae)، تنش خشکی در سه سطح (بدون تنش، ۷۵ و ۵۰% ظرفیت زراعی) در چهار تکرار انجام شد. صفات مورد بررسی در آزمایش شامل تعداد برگ، محتوی نسبی آب، نشت یونی، رنگیزه های فتوسنتزی، پرولین، کربوهیدرات، فعالیت آنتی اکسیدانی، محتوی فنل و درصد کلونیزاسیون بودند.نتایج: نتایج تجزیه واریانس داده ها نشان داد که تاثیر قارچ میکوریزا بر کل صفات مورد اندازه گیری در آزمایش معنی دار شد، همچنین اثر تنش خشکی بر روی همه صفات مورد بررسی به غیر از میزان فنل و کلروفیل کل معنی دار بود. اثر متقابل دو عامل، قارچ میکوریزا و سطوح مختلف تنش خشکی بر روی صفات محتوی نشت یونی و میزان کاروتنوئید معنی دار شد. مقایسات میانگین داده ها نشان داد که بالاترین تعداد برگ مربوط به تیمار قارچ گلوموس موسه (۷۰.۵) بود و کمترین تعداد برگ مربوط به تیمار بدون قارچ (۵۸) می باشد. بیشترین محتوی نسبی آب برگ در شرایط بدون تنش بود (۷۹.۰۵۹%) که تفاوت معنی داری با شرایط تنش ۷۵% و ۵۰% ظرفیت زراعی داشت. بیشترین محتوی نشت الکترولیتی در شرایط تنش ۵۰% ظرفیت زراعی در تیمار شاهد بود (۳۳.۰۲%) که تفاوت معنی داری در همین شرایط با تیمار قارچ گلوموس اتونیکاتوم نداشت. تلقیح با قارچ میکوریزا سبب افزایش محتوی کلروفیل کل شد، به طوری که بیشترین مقدار کلروفیل کل (۰.۹۶ میلی گرم در گرم وزن تر) در تیمار قارچ گلوموس موسه بدست آمد که اختلاف معنی داری با قارچ گلوموس اتونیکاتوم نداشت. تلقیح با قارچ میکوریزا سبب افزایش ۸.۹۱ درصدی محتوی کلروفیل a و b شد. تلقیح با قارچ میکوریزا سبب افزایش ۲۵.۳۳ درصدی محتوی پرولین شد. بیشترین فعالیت آنتی اکسیدانی در تیمار قارچ گلوموس موسه (۲۱.۱۳%) بدست آمده است. کمترین میزان اسانس در شرایط تنش خشکی ۵۰% ظرفیت زراعی مشاهده شد که ۲۵.۹۶% کمتر از تیمار شاهد بود. تنش خشکی در قارچ گلوموس موسه درصد کلونیزاسیون ریشه را حدود ۵۵.۷۱% و در قارچ گلوموس اتونیکاتوم حدود ۵۷.۹۳% کاهش داد.نتیجه گیری کلی: قارچ میکوریزا باعث بهبود صفات مرفولوژیک و فیزیولوژیک در گیاه ریحان سبز شد. همزیستی با قارچ گلوموس موسه و گلوموس اتونیکاتوم در شرایط تنش خشکی با افزایش پرولین و تحریک فعالیت آنتی اکسیدانی باعث بهبود صفات فیزیولوژیک در گیاه ریحان سبز و افزایش مقاومت به تنش خشکی می شود.

تنش کم آبی, گیاه دارویی, درصد کلونیزاسیون, پرولین, درصد اسانس