برزو یوسفی - ۱- دانشجوی دکترای فیزیولوژی گیاهی، دانشگاه بوعلی سینا همدان
رویا کرمیان - گروه زیست شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه بوعلی سینا

سابقه و هدف: مرزه خزنده (Satureja spicigera (C. Koch) Boiss.) گیاهی دارویی و چند ساله است که در شمال و شمال غرب ایران رویش دارد. اسانس این گیاه خاصیت آنتی بیوتیک دارد و در تهیه داروهای گیاهی، فراورده های غذایی و بهداشتی استفاده می شود. تنش شوری اثرهای نامطلوبی بر فرایندهای فتوسنتزی و رشد و عملکرد گیاه دارد. اسید سالیسیلیک از طریق تنظیم بسیاری از فرایندهای فیزیولوژیکی و آنزیمی از گیاهان در برابر تنش محافظت می کند. تاکنون اطلاعات چندانی در مورد تاثیر اسید سالیسیلیک در شرایط تنش شوری بر صفات مورفولوژیکی، عملکردی و فیزیولوژیکی مرزه خزنده منتشر نشده است.مواد و روش ها: این آزمایش در قالب طرح فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی با چهار سطح شوری (صفر، ۵۰، ۱۰۰ و ۱۵۰ میلی مولار) و ۲ سطح اسید سالیسیلیک (صفر و ۲ میلی مولار) در ۳ تکرار در سال ۱۳۹۸ در گلخانه مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی کرمانشاه اجرا شد. صفات فلورسانس کلروفیل، شاخص کلروفیل، محتوای پرولین برگ، پروتئین محلول، ارتفاع گیاه، سطح برگ، وزن تر برگ، وزن تر ریشه، وزن تر اندام هوایی، وزن خشک برگ، وزن خشک ریشه، وزن خشک اندام هوایی، محتوای آب نسبی و هدایت الکتریکی برگ اندازه گیری شد. تجزیه وتحلیل داده ها توسط نرم افزار IBM SPSS Statistics (Ver. ۲۶) انجام شد. مقایسه میانگین ها با استفاده از آزمون دانکن در سطح ۵% انجام گردید.نتایج: بیشترین ارتفاع گیاه (۹۲.۷ سانتی متر)، سطح برگ (۰.۸ سانتی متر مربع)، وزن تازه اندام هوایی (۲۶.۸ گرم) و وزن خشک اندام هوایی (۹.۱ گرم) در تیمار نمک طعام صفر میلی مولار + اسید سالیسیلیک ۲ میلی مولار به دست آمد. بیشترین وزن تر برگ (۱۳.۴ میلی گرم)، بیشترین وزن خشک برگ (۲.۵ میلی گرم) و بیشترین عملکرد کوانتومی فتوسیستم II (۰.۸۰) در تیمار نمک طعام ۵۰ میلی مولار + اسید سالیسیلیک ۲ میلی مولار مشاهده شد. بیشترین وزن تر ریشه (۲۷.۳ گرم)، بیشترین وزن خشک ریشه (۴.۳ گرم)، بیشترین شاخص فتوسنتزی (۳۶.۹) و بیشترین محتوای آب نسبی (۹۱.۷%) در تیمار شاهد نمک به دست آمد. بیشترین محتوای پرولین (۱۲.۷ میکروگرم بر گرم) در تیمار ۱۵۰ میلی مولار نمک طعام مشاهده شد. بیشترین پروتئین محلول (۱.۱ میلی گرم بر گرم) در تیمار ۱۰۰ میلی گرم نمک طعام + اسید سالیسیلیک ۲ میلی مولار مشاهده شد. کاربرد اسید سالیسیلیک ۲ میلی مولار در شرایط تنش شوری ارتفاع گیاه (۱۶.۳%)، سطح برگ (۱۸.۶%)، وزن تازه برگ (۱۷.۳%)، وزن تازه اندام هوایی (۳۵.۴%)، وزن خشک اندام هوایی (۳۵.۷%)، محتوای آب نسبی (۸.۴%) و پروتئین محلول را ۴۱.۴% افزایش داد ولی محتوای پرولین (۴۱.۴%) و هدایت الکتریکی (۴۹.۴%) را کاهش داد.نتیجه گیری: نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که استفاده از سالسیلیک اسید در شرایط تنش شوری موجب بروز تغییراتی در برخی ویژگی های مرفوفیزیولوژیکی، عملکردی، فتوسنتزی و بیوشیمیایی گیاه مرزه خزنده می شود. افزایش شوری صفات رویشی و عملکردی گیاه و نیز برخی صفات فتوسنتزی و فیزیولوژیکی را کاهش داد ولی میزان تنظیم کننده های اسمزی از قبیل پرولین و پروتئین را افزایش داد. کاربرد سالیسیلیک اسید ۲ میلی مولار توانست برخی اثرهای مخرب شوری را در گیاه مرزه خزنده بهبود ببخشد، به طوری که گیاهان تیمار شده با اسید سالیسیلیک نسبت به گیاهانی که تحت تنش شوری بودند ولی اسید سالیسیلیک دریافت نکردند، مقاومت بیشتری به شوری نشان دادند و رشد بهتری داشتند. براساس نتایج این تحقیق، کشت این گیاه در خاک های با شوری بیشتر از ۱۰۰ میلی مولار توصیه نمی شود. همچنین در صورت کاشت مرزه خزنده در خاک های با شوری کمتر از ۱۰۰ میلی مولار، می توان از اسید سالیسیلیک ۲ میلی مولار به صورت محلول پاشی برگی برای رشد بهتر گیاه و افزایش درآمد زارعان بیشتر استفاده کرد.

پرولین, فتوسنتز, شاخص کلروفیل, مرزه خزنده, Satureja spicigera (C. Koch) Boiss