اشرف آقاباباپور دهکردی - گروه اصلاح نباتات و بیوتکنولوژی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد
سعدالله هوشمند - گروه اصلاح نباتات و بیوتکنولوژی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد
شهرام محمدی - گروه اصلاح نباتات و بیوتکنولوژی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد
رودابه راوش - گروه اصلاح نباتات و بیوتکنولوژی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد

سابقه و هدف: آویشن شیرازی (Zataria multiflora Boiss.) یکی از گونه‎های مهم دارویی از تیره نعناعیان، بومی ایران و برخی کشورهای همسایه آن است. کمبود آب عامل محدود کننده بسیار مهم برای رشد گیاه و تولید محصول است. کاهش کارایی جذب کودهای شیمیایی در شرایط تنش خشکی و اثرهای منفی زیست محیطی آنها لزوم استفاده از روش های کشاورزی پایدار را ضروری می سازد. قارچ های میکوریزا از راه همزیستی با گیاهان، ضمن فراهم کردن بخشی از عناصر غذایی ضروری گیاه، سبب کاهش اثرهای منفی تنش های زیستی و غیر زیستی بر گیاهان می شوند. در این پژوهش تاثیر همزیستی قارچ میکوریزا در شرایط تنش و بدون تنش خشکی بر ویژگی های مورفوفیزیولوژیک هشت اکوتیپ آویشن شیرازی بررسی شد.مواد و روش ها: این مطالعه روی هشت اکوتیپ آویشن شیرازی شامل نمونه های جمع آوری شده از مناطق صفاشهر، نی ریز، خانه خوره و فسا (واقع در استان فارس)، فریدن، بهارستان، کلاه قاضی (واقع در استان اصفهان) و قصر قند (واقع در استان سیستان و بلوچستان) انجام شد. گیاهان دو ساله این اکوتیپ ها در شرایط دو سطح رطوبتی شامل ۵۰% و ۹۰% ظرفیت زراعی خاک (به ترتیب تنش خشکی و بدون تنش خشکی) و دو سطح اعمال و عدم اعمال قارچ میکوریزا در یک آزمایش فاکتوریل در قالب طرح پایه کاملا تصادفی با سه تکرار در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهرکرد بررسی شدند. تنش خشکی به روش وزنی اعمال گردید و قارچ میکوریزا آربوسکولار در حفره هایی به عمق ۴ تا ۵ سانتی متر در اطراف ریشه در گلدان ها ریخته شد و در نهایت همزیستی آن با گیاه از طریق رنگ آمیزی بررسی شد. صفات مورفوفیزیولوژیک شامل طول و عرض بوته، مساحت تاج پوشش، مساحت برگ، عملکرد خشک بوته و محتوای کلروفیل a و b اندازه گیری گردید. پس از انجام تجزیه واریانس، میانگین ها با استفاده از آزمون LSD مقایسه شدند. برای تعیین همبستگی صفات از ضرایب همبستگی پیرسون و برای تعیین صفات موثر بر عملکرد خشک بوته از رگرسیون مرحله ای استفاده شد. نتایج: نتایج تجزیه واریانس نشان داد که عوامل اکوتیپ، تنش خشکی و کاربرد میکوریزا اثر بسیار معنی داری بر طول و عرض بوته، مساحت تاج پوشش، مساحت برگ، عملکرد خشک بوته و کلروفیل a و b داشتند. معنی دار بودن اثرهای برهم کنش دو طرفه و سه طرفه اکوتیپ با تنش خشکی و کاربرد میکوریزا در همه صفات مورد بررسی نشان از واکنش متفاوت اکوتیپ ها در قبال تنش خشکی و کاربرد میکوریزا دارد. مقایسه میانگین ها در دو سطح تنش خشکی، کاهش معنی دار همه صفات در شرایط تنش را نشان می دهد. کاربرد قارچ میکوریزا در شرایط بدون تنش افزایش معنی دار صفات را به دنبال داشت. بکارگیری این قارچ در شرایط تنش، بخشی از کاهش ناشی از تنش خشکی در صفات را جبران کرد و افزایشی بین ۱۴% (عرض بوته) تا ۲۱۰% (عملکرد خشک بوته) در مقایسه با شرایط تنش خشکی را باعث شد. مقایسه میانگین اکوتیپ ها در هر یک از ترکیب های سطوح تنش و قارچ میکوریزا بیانگر تفاوت معنی دار آنها برای صفات مختلف می باشد. شدت واکنش و یا تغییر این اکوتیپ ها در قبال اعمال تنش خشکی و کاربرد قارچ میکوریزا متفاوت است. نتایج ضرایب همبستگی و تجزیه رگرسیون مرحله ای حکایت از نقش کلیدی سطح برگ و طول بوته در تولید ماده خشک بوته در هر دو شرایط بدون تنش و تنش خشکی دارد.نتیجه گیری: تنوع بالای موجود در صفات مختلف مورد ارزیابی ازجمله طول و عرض بوته، مساحت تاج پوشش، مساحت برگ، عملکرد خشک بوته و میزان کلروفیل a و b در اکوتیپ های مورد مطالعه و از سویی واکنش متفاوت این اکوتیپ ها در قبال تنش خشکی، بیانگر ظرفیت ژنتیکی غنی این گیاه بومی در ایران است که می توان از آن در انتخاب ژنوتیپ های برتر استفاده کرد. با توجه به اثر افزاینده و معنی دار اغلب ویژگی های مورد مطالعه، ازجمله عملکرد در اثر کاربرد قارچ میکوریزا، می توان از این قارچ در تولید آویشن شیرازی در شرایط معمول زراعی و تنش خشکی بهره برد.

گیاه دارویی, کود زیستی, محتوای کلروفیل, مساحت برگ