Farshad Haghighian - دانشجوی دکتری حشره شناسی کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران
Shahriar Jafari - استاد گروه گیاهپزشکی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران
Mohamad Ebrahim Farashiani - استادیار پژوهش، بخش تحقیقات حمایت و حفاظت، موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران ، ایران
Maryam Negahban - دانشیار پژوهش، بخش تحقیقات آفت کش ها، موسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
Jahanshir Shakarami - استاد گروه گیاهپزشکی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران

سابقه و هدف: شپشه قرمز آردTribolium castaneum (Herbst) (Tenebrionidae)  یکی از آفات مهم محصولات انباری مختلف، به ویژه غلات در سراسر جهان می باشد. در سال های اخیر برای کاهش استفاده از آفت کش های شیمیایی، اسانس های گیاهی مورد توجه قرار گرفته اند. اما اسانس ها با وجود ظرفیت مناسب، دوام کمی دارند و سمیت آنها در زمان کوتاهی پس از کاربرد کاهش می یابد. تهیه فرمولاسیون های نانوکپسول اسانس های گیاهی می توانند کارایی آنها را در کنترل آفات انباری با افزایش سمیت و دوام آنها افزایش دهند. این پژوهش با هدف تهیه فرمولاسیون نانوکپسول اسانس دو گونه اکالیپتوس Eucalyptus camaldulensis Dehnh. و Eucalyptus globulus Labill. و مقایسه میزان کشندگی تنفسی این فرمولاسیون و اسانس معمولی آنها روی افراد بالغ T. castaneum انجام شد.مواد و روش ها: برگ های هر دو گونه اکالیپتوس از ایستگاه تحقیقات زاغمرز در جنوب شهرستان بهشهر استان مازندران در مردادماه ۱۳۹۷ جمع آوری شدند. اسانس گیری برگ های خشک به روش تقطیر با آب و شناسایی ترکیبات تشکیل دهنده اسانس با استفاده از دستگاه GC-MS انجام شد. نانوکپسول از نوع آلژینات سدیم با استفاده از سورفکتانت های پایه آب دوست تهیه شد. بررسی سطح و شکل شناسی دیواره نانوکپسول ها با استفاده از میکروسکوپ الکترونی عبوری انجام شد. همچنین، توزیع اندازه ذرات نانوکپسول نیز تعیین گردید. آزمایش های سمیت تنفسی به صورت جداگانه برای اسانس و نانوکپسول اسانس هر دو گونه اکالیپتوس در چهار غلظت و در زمان های ۲۴، ۴۸ و ۷۲ ساعت پس از اعمال تیمارها همراه با شاهد در دمای ۲۵ درجه سلسیوس و رطوبت نسبی ۶۵ درصد در تاریکی انجام شد. برای محاسبه LC۱۰ ، ۲۵ LC، LC۵۰ و ۹۵ LC از نرم افزار Poloplus استفاده شد.نتایج و یافته ها: نتایج نشان داد، تعداد ترکیبات موجود در اسانس های گونه E. globulus بیشتر بود. مهمترین ترکیبات اسانس دو گونه اکالیپتوس متعلق به ترپن ها بود و به ترتیب ۱,۸-cineole، Limonene وpinene -α مهمترین ترپن های موجود در اسانس E. globulus وE. camadulensis  بودند. نتایج به دست آمده در تصویر میکروسکوپ الکترونی عبوری نشان داد، نانوکپسول های حاوی اسانس اکالیپتوس دارای ابعادی در مقیاس نانو هستند. میانگین توزیع اندازه ذرات برای نانوکپسول اسانسE. globulus  و  E. camadulensis به ترتیب حدود ۱۵۰ و ۱۰۰ نانومتر تعیین شد. اسانس گونه E. globulus دارای سمیت بیشتری نسبت به اسانس گونه E.camadulensis بود. میزان  LC۵۰ در زمان های ۲۴، ۴۸ و ۷۲ ساعت پس از تیمار برای نانوکپسول اسانس E. globulus، نانوکپسول اسانس E. camaldulensis، اسانس E. globulus و اسانس  E. camaldulensisبه ترتیب ۹/۵، ۶۰/۴، ۸/۳ میکرولیتر بر لیتر، ۵/۹، ۶۷/۸، ۷/۶ میکرولیتر بر لیتر، ۹۳/۱۰، ۶۳/۹، ۷/۵ میکرولیتر بر لیتر و ۰۹/۱۵، ۸۶/۱۲، ۲/۸ میکرولیتر بر لیتر بود. براساس نتایج در فرمولاسیون نانوکپسول اسانس هر دو گونه در مقایسه با اسانس خام، میزان LC۵۰ کاهش یافت و دوام اسانس کپسوله شده نیز افزایش یافت.نتیجه گیری: براساس نتایج، نانوکپسول کردن اسانس هر دو گونه اکالیپتوس، سمیت تنفسی اسانس را از طریق افزایش سمیت و رهایش کنترل شده ترکیبات موثره اسانس در کنترل این آفت افزایش داد، بنابراین این فرمولاسیون نانوکپسول برای آزمایش های سمیت بیشتر و در نهایت استفاده از آن در انبار پیشنهاد می شود.

آفات انباری, فرمولاسیون نانوکپسول, اکالیپتوس, سمیت حاد, اسانس