زهرا سجادنیا - دانشجوی کارشناسی آموزش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان
سیدمهدی رحیمی - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بیرجند

از جمله مضامین و مباحث بسیار مهم در عرفان که باعث شکل گیری راز و رمزهای عرفانی میشود، مبحث شاه وگداست. این دو مفهوم در اشعار حافظ شیرازی مکررا دستمایه ی بیان معانی عرفانی و گاه زمینی قرار گرفته اند.این مقاله با روش توصیفی تحلیلی به موضوع شاه و گدا و مترادف های آن (سلطان و بنده، غنی و فقیر، خسرو ودرویش و...) و تفسیر ابیات آن میپردازد. حافظ در جنبه های مختلفی از جمله معنای مثبت عرفانی یا معنای منفیغیرعرفانی این دو مفهوم را خمیرمایه ی طرح مضامینش قرار داده که به سبب شناور بودن اشعار وی میان حقیقتو مجاز و سه بافت معنایی (حقیقت زبانی، سنت شعری و عرفانی) نمی توان به طور قطع مشخص نمود که منظورحافظ در فلان بیت تنها به گدای مستمند زمینی اشاره دارد یا تنها ممدوح خویش را شاه و صاحب ملک دانستهاست. از این رو، در این مقاله به بررسی و تفسیر اجمالی ابیات منتخب می پردازیم تا با تحلیل آنها به فهم بهترابیات و شناخت جهان بینی حافظ تا حدی که در این مقال بگنجد، نائل آییم.

شاه، گدا، ادبیات عرفانی، غزلیات حافظ