طاهره میرزائی - استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور تهران، ایران.

آنچه باعث زیبایی شعر می شود هماهنگی و هم نوایی عناصر آن است که در «ساختار آوایی» شکل می گیرد و تناسب و توازن صوری شعر را از طریق تکرار کلامی و همسو با الگوهای خاص زبانی، نشان می هد. ساختار آوایی به باور ساخت گرایان، اساس شعر است؛ به همین خاطر در بررسی های ساختاری، روساخت اثر اهمیت بیشتری دارد. در این مقاله ضمن آشنایی بیشتر با ترکیب بند محتشم کاشانی در منقبت امام رضا (ع) ساخت آوایی آن در سه سطح توازن آوایی، توازن واژگانی و توازن نحوی به روش توصیفی- تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه ای، بررسی شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که توازن آوایی در بخش کمی با انتخاب وزن مناسب و همسو با مضمون شعر (منقبت) و در بخش توازن کیفی به صورت انواع روش های تکرار واکه و هم خوان های موثر در بیان دقیق تر اندیشه و احساس شاعر همانند تکرار آوایی کامل پایانی و استفاده از ردیف های فعلی و اسمی مناسب، توازن واژگانی با انواع شیوه های تکرار یک صورت زبانی به شکل کامل یا ناقص، بهره گیری از قافیه های غنی و متناسب و استفاده از گونه های مختلف سجع و جناس و توازن نحوی با بهره گیری درست از همنشین سازی و جانشین سازی نقشی در بافت جمله، ایجاد شده است و شاعر با نگاهی ویژه به امکانات اجزای مختلف کلام، از واج تا جمله، جنبه جمال شناسی و هنری شعرش را برجسته کرده است.

امام رضا (ع), شعر آیینی, محتشم کاشانی, ساختار آوایی, توازن