عباس مفیدی - استادیار اقلیم شناسی، گروه جغرافیا، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
میثم کارخانه - دانش آموخته کارشناسی ارشد اقلیم شناسی، گروه جغرافیا، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
آذر زرین - استادیار اقلیم شناسی، گروه جغرافیا، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

هدف اصلی تحقیق حاضر بررسی نقش دریای خزر در وقوع بارش های سواحل جنوبی این دریاست. جهت شبیه سازی میزان نقش دریای خزر در وقوع بارش های منطقه ای، از مدل اقلیمی مقیاس منطقه ای RegCM4 که با یک مدل دریاچه جف گردیده استفاده شد. مدل با استفاده از داده های جوی NCEP/NCAR و در دو حالت مرجع (وجود دریای خزر) و شرایط حذف دریاچه برای سال های 2003 تا 2005 اجرا شد. نتایج شبیه سازی بیانگر آن است که با حذف دریای خزر بیشترین میزان تغییر بارش، در سواحل جنوبی این دریا بوقوع می پیوندد. حذف دریای خزر بیش از هر جای دیگری سبب کاهش میزان بارش در مناطق واقع در محدوده جنوب غرب و جنوب دریا می گردد. در عین حال، میزان تأثیر دریای خزر بنا به فصل سال متفاوت خواهد بود، بطوریکه بالاترین میزان تأثیر منطقه ای دریای خزر به ترتیب در فصول پائیز و زمستان و کمترین میزان آن در فصل بهار مشاهده می گردد. یافته های تحقیق همچنین بیانگر آن است که در صورت حذف دریای خزر، به واسطه افزایش کشال سطحی، از شدت باد با جهت شمالی بر روی منطقه کاسته خواهد شد. تحلیل وضعیت باد شمالی بر روی دریا مبین آن است که میزان نقش و تأثیر منطقه ای دریای خزر تابعی از شدت باد بر روی دریا می باشد. بر این اساس، دریای خزر در زمان وقوع بادهای دیدتر نقش منطقه ای بیشتر و گسترده تری در قیاس با زمان وقوع بادهای کم شدت تر دارد. یافته ها همچنین بیانگر آن است که با حذف دریای خزر، به واسطه حذف منابع گرمایی و رطوبتی آب دریا، از مقادیر نم ویژه، تبخیر از سطح دریا و شارگرمای نهان، بطور محسوسی کاسته می شود. این فرآیند در نهایت منجر به کاهش بارش در سواحل جنوبی دریای خزر می گردد. اعتبار سنجی بارش های شبیه سازی شده، حکایت از آن دارد که مدل RegCM4 روند بارش های ماهانه را به خوبی شبیه سازی نموده است، اگر چه در برآورد مقادیر واقعی بارش یک اریب مثبت را برای ماه های بهاری نشان می دهد.

دریای خزر، بارش های خزری، دمای سطح آب دریا، مدل اقلیمی RegCM4، مدل دریاچه